Từ khóa: Hội nhập quốc tế;phát huy giá trị đạo đức; thanh niên Việt Nam.

(Ảnh: https://tuyengiao.vn)

Đặt vấn đề

Công cuộc đổi mới của đất nước, đặc biệt thời kỳ thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế đã và đang đem lại những kết quả to lớn trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, tạo điều kiện, cơ hội cho thanh niên được rèn luyện, phấn đấu và khẳng định mình. Tuy nhiên, mặt trái của cơ chế thị trường đang có những ảnh hưởng tiêu cực tới hệ giá trị của thanh niên Việt Nam.

Trước những biến động hết sức phức tạp trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, để phát huy tốt những giá trị truyền thống của thanh niên Việt Nam và khắc phục những hạn chế, tồn tại trong phát triển giá trị đạo đức của thanh niên Việt Nam hiện nay cần có một hệ thống các giải pháp đồng bộ, phù hợp và khả thi đối với từng đối tượng thanh niên.

1. Thực trạng giá trị đạo đức của thanh niên Việt Nam hiện nay

Thanh niên là chủ nhân tương lai của đất nước - lực lượng xung kích trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Thanh niên luôn được đặt vào vị trí trung tâm chiến lược bồi dưỡng, phát huy nhân tố và nguồn lực con người. Chăm lo, phát triển thanh niên vừa là mục tiêu, vừa là động lực bảo đảm cho sự ổn định và phát triển vững bền của đất nước. Đồng thời, thanh niên cũng chỉ có thể phát huy vai trò đặc biệt quan trọng ấy một cách đầy đủ khi họ ý thức về những giá trị để hướng tới và thường xuyên bồi dưỡng, phát triển để hoàn thiện bản thân.

Dưới sự lãnh đạo của Đảng, đất nước ta đang đổi mới và hội nhập quốc tế để phát triển và hiện đại hóa. Đây là cơ hội cho thanh niên thực hiện, đóng góp tài năng, sáng kiến, trách nhiệm và bản lĩnh của mình đối với đất nước. Sự phát triển của khoa học công nghệ, của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đã đem lại cho tuổi trẻ những cơ hội để nắm bắt những thành tựu ưu việt của thời cuộc cũng như những cơ hội để thể hiện niềm khao khát chinh phục chân trời mới. Dù ở đâu, lĩnh vực nào, thanh niên đều là những hạt nhân tích cực đi đầu trong việc phát huy sáng kiến, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật và công nghệ mới, đóng góp cho sự thành công của nhiều công trình lớn, có yêu cầu kỹ thuật cao. Đã có nhiều tài năng trẻ trên các lĩnh vực kinh doanh, nghệ thuật, thể thao, học tập, thanh niên làm công nhân giỏi, khoa học kỹ thuật giỏi, tin học giỏi, kinh doanh giỏi... Những người trẻ đã tỏa sáng tài năng và bản lĩnh của họ, đem lại vinh quang cho Tổ quốc.

Trong những năm qua, đã có nhiều hoạt động định hướng và phát huy giá trị của thanh niên được Trung ương Đoàn TNCS Hồ Chí Minh quan tâm, chỉ đạo qua việc triển khai các chỉ thị, nghị quyết của Đảng, Nhà nước cùng các cuộc vận động như: Chỉ thị số 42-CT/TW ngày 24/3/2015 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho thế hệ trẻ giai đoạn 2015-2030; triển khai cuộc vận động: Xây dựng giá trị hình mẫu thanh niên Việt Nam thời kỳ mới, đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh trong thanh niên trên cơ sở triển khai các giá trị tiêu chí chuẩn mực trong hành vi và lối sống của thanh niên trên nền các giá trị cốt lõi để định hướng thanh niên phấn đấu và rèn luyện. Kết quả khảo sát của nhiều công trình nghiên cứu đã chỉ ra rằng những giá trị của thanh niên hiện nay ngoài những giá trị truyền thống như yêu nước, cần cù, chăm chỉ, sáng tạo, trung thực, đoàn kết, bản lĩnh,... thì thanh niên còn có những giá trị mới như: Trách nhiệm, kỷ luật, sáng tạo, hội nhập... để phù hợp với những giá trị tích cực mà thanh niên xây dựng và phát triển trong thời kỳ hội nhập quốc tế.

Bên cạnh những mặt thuận lợi thì cũng có nhiều khó khăn, thách thức đối với thanh niên là những nguy cơ phải vượt qua không chỉ bằng đức tin, ý chí mà phải bằng trí tuệ, mưu lược, lòng dũng cảm và sự sáng tạo. Đó là cơ chế cạnh tranh của nền kinh tế thị trường dẫn đến tình trạng thất nghiệp, thiếu việc làm. Xu thế dịch chuyển lao động từ nông thôn ra thành thị, từ khu vực có thu nhập thấp đến khu vực có thu nhập cao diễn ra ngày càng mạnh mẽ; thanh niên giữa các vùng, miền trên toàn quốc chênh lệch ngày càng lớn về mức sống, cơ hội học tập, trình độ, về điều kiện phát triển. Môi trường sống, áp lực trong học tập, công việc, thu nhập và những vấn đề của xã hội hiện đại đang ảnh hưởng đến khả năng được đáp ứng nhu cầu vui chơi, giải trí và rèn luyện của thanh niên. Các tệ nạn xã hội như ma túy, mại dâm, tội phạm nguy hiểm, nhất là tình trạng bạo lực, vi phạm pháp luật, vv… có tác động xấu đến một bộ phận thanh niên, ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển của thanh niên và sự phát triển bền vững của đất nước.

Ngày càng xuất hiện nhiều thanh niên vi phạm chuẩn mực đạo đức, sống buông thả, không có ý chí phấn đấu, sa vào tệ nạn xã hội, sống thiếu niềm tin và ước mơ: sa vào cờ bạc, rượu chè, điện tử, nghiện hút ma túy... gây ảnh hưởng xấu đến môi trường học tập, làm việc. Đã có rất nhiều bài viết chỉ ra các nguyên nhân dẫn đến việc xuống cấp đạo đức của thanh niên là do chưa có sự phối hợp nhịp nhàng giữa hình thức giáo dục của nhà trường với gia đình; hệ thống pháp luật chưa nghiêm minh; do những tiêu cực mà các em hàng ngày phải chứng kiến. Trong thời gian tới, để khắc phục những hạn chế của sự xuống cấp các giá trị đạo đức, cần phải thực hiện các giải pháp mang tính đồng bộ.

2. Một số giải pháp phát huy giá trị thanh niên Việt Nam hiện nay

2.1. Hoàn thiện thể chế, luật pháp, chính sách về thanh niên

- Tạo dựng được một hệ thống văn bản pháp luật hoàn chỉnh, chặt chẽ, toàn diện, không chồng chéo quản lý các hoạt động văn hóa; Xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh tạo điều kiện thuận lợi cho thanh niên tiếp thu các giá trị truyền thống nhằm hoàn thiện và phát triển giá trị tốt đẹp của thanh niên Việt Nam.

­- Xây dựng và hoàn thiện các văn bản pháp luật qui định chặt chẽ vai trò, trách nhiệm của gia đình, nhà trường, các tổ chức chính trị - xã hội trong việc phát triển giá trị của thanh niên. Cần rà soát, xây dựng các văn bản hướng dẫn thực hiện trong giáo dục, xây dựng môi trường học tập lành mạnh, môi trường xã hội văn minh, tiến bộ. Kế thừa, học tập kinh nghiệm thế giới để từng bước hoàn thiện hệ thống pháp luật, tạo điều kiện cho thanh niên tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại để xây dựng lối sống mới và phát triển giá trị của mỗi thanh niên.

- Phát huy tính tích cực, tự giác của bản thân thanh niên trong việc chấp hành pháp luật bằng cách nâng cao hiệu quả công tác giáo dục pháp luật cho thanh niên để pháp luật không những là công cụ để quản lý nhà nước mà còn là môi trường thuận lợi cho sự hình thành và phát triển giá trị đạo đức. Giáo dục pháp luật cho thanh niên cần coi trọng mối quan hệ giữa giáo dục và nâng cao trình độ văn hóa pháp lý cho thế hệ trẻ trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. Công tác giáo dục pháp luật cho thanh niên được xem như một vấn đề khoa học cần được quan tâm, đầu tư đúng mức, nhằm bảo đảm sự giáo dục toàn diện để thanh niên trở thành người có trình độ chuyên môn cao, có kiến thức pháp luật để có thể làm chủ bản thân và xã hội.

2.2. Nâng cao nhận thức và vai trò trách nhiệm của các chủ thể trong phát triển giá trị của thanh niên Việt Nam

- Nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của công tác giáo dục đạo đức truyền thống dân tộc đối với thanh niên cho các chủ thể giáo dục như các cấp ủy Đảng, chính quyền, gia đình, nhà trường, các đoàn thể chính trị - xã hội.

- Phát huy vai trò của Đảng, Nhà nước trong việc thực hiện nhiệm vụ giáo dục thanh niên. Nhà nước tạo ra cơ chế, chính sách, môi trường pháp lý cho việc điều tiết các mối quan hệ lợi ích, đảm bảo sự bình đẳng về lợi ích của thanh niên.

2.3. Đổi mới nội dung, phương thức hoạt động để phát triển giá trị của thanh niên

Đoàn Thanh niên các cấp cần tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, đạo đức, lối sống cho thanh niên bằng nhiều hình thức phong phú và đa dạng cho thanh niên. Gắn việc giáo dục đạo đức, lối sống với việc thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị về "Đẩy mạnh việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh", định hướng cho thanh niên rèn luyện theo tiêu chí "Tâm trong - Trí sáng - Hoài bão lớn".

Công tác giáo dục của tổ chức Đoàn các cấp cần chú trọng đến các nội dung: Đề cao lòng nhân ái, đạo lý uống nước nhớ nguồn, lối sống văn hóa tình nghĩa, trách nhiệm với bản thân, gia đình và xã hội; đấu tranh bài trừ các hủ tục lạc hậu, mê tín dị đoan, các văn hóa phẩm độc hại, tiêu cực và các tệ nạn xã hội; lên án với biểu hiện thờ ơ, vô cảm, thiếu trách nhiệm..., qua đó góp phần định hướng giá trị chân - thiện - mỹ trong thanh niên.

Đổi mới nội dung, phương pháp, hình thức giáo dục nhằm phát triển giá trị của thanh niên Việt Nam hiện nay cần quan tâm các vấn đề sau:

Thứ nhất, phát triển giá trị của thanh niên là làm cho họ thấm nhuần các giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp của dân tộc như lòng yêu nước, nhân ái, vị tha, tinh thần cần, kiệm, liêm, chính... và các giá trị đạo đức mới, lối sống mới xã hội chủ nghĩa như chủ động, sáng tạo, tự lập, tự chủ, năng động, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm... để có đủ sức mạnh chống lại các ảnh hưởng không tốt do mặt trái của toàn cầu hóa mang lại.

Thứ hai, quá trình giáo dục chỉ đạt kết quả cao nhất khi nó trở thành quá trình tự giáo dục, tự đào tạo, tự rèn luyện về trí tuệ, thể lực của mỗi thanh niên.

Để đạt được những mục tiêu trên, cần phải thực hiện những nội dung sau:

- Đẩy mạnh công tác giáo dục chính trị, tư tưởng, đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy các môn khoa học Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh dưới các hình thức giảng dạy, giao lưu, hội thi.

- Cần lồng ghép các nội dung giáo dục giá trị đạo đức truyền thống trong các môn học Mác - Lênin, các môn học khác cũng như trong các hoạt động của nhà trường; các hoạt động văn hoá văn nghệ, hoạt động dã ngoại, các phong trào hoạt động thực tiễn của Đoàn thanh niên tổ chức.

- Cộng đồng, xã hội cần đẩy mạnh hơn nữa công tác tuyên truyền vận động, xây dựng quan hệ đúng mực, xây dựng và nhân lên những điển hình tiên tiến trong việc thực hiện chuẩn mực đạo đức trong gia đình đến ngoài xã hội, biết phê phán những việc làm sai trái, từng bước hình thành, phát triển con người mới xã hội chủ nghĩa.

- Tăng cường giáo dục giá trị đạo đức truyền thống cho thanh niên thông qua các loại hình nghệ thuật truyền thống và phương tiện thông tin đại chúng.

2.4. Xây dựng môi trường xã hội lành mạnh để tác động tích cực đến việc phát triển giá trị của thanh niên trong thời kỳ mới

- Đoàn thanh niên, Hội sinh viên phải chú trọng xây dựng môi trường văn hoá, xã hội lành mạnh để phát triển giá trị của thanh niên. Đoàn, Hội các cấp chỉ đạo, hướng dẫn các chi đoàn, chi hội tổ chức sinh hoạt cho phù hợp với nhu cầu, nguyện vọng của thanh niên, chú ý bảo đảm nhu cầu lợi ích chính đáng của họ, tạo sự hấp dẫn đối với thanh niên khi tham gia các hoạt động Đoàn, Hội.

- Cần tổ chức nhiều chương trình gặp gỡ, giao lưu giữa thanh niên với những tấm gương người tốt, việc tốt với những thanh niên thành đạt trong cuộc sống. Thông qua các buổi gặp gỡ, giao lưu tạo ấn tượng mạnh mẽ, củng cố hoài bão, khát vọng vươn lên trong lao động, học tập của thanh niên.

- Cần tạo môi trường để thanh niên tham gia nhiều hơn các hoạt động xã hội từ thiện, đền ơn đáp nghĩa, phòng chống tệ nạn xã hội, phong trào thanh niên tình nguyện vùng sâu, vùng xa... Đây là môi trường thực tiễn hết sức có ý nghĩa đối với việc phát triển giá trị của thanh niên thời kỳ hội nhập quốc tế.

- Hưởng ứng và thực hiện có hiệu quả cuộc vận động "sống đẹp" trong thanh niên. Sống đẹp là phải biết sống có mục tiêu, lý tưởng cao đẹp, biết hy sinh quên mình vì sự nghiệp cách mạng của Đảng, vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì hạnh phúc của nhân dân. Để sống đẹp, sống có ích không đơn giản. Đó là cuộc đấu tranh quyết liệt giữa cái tốt và cái xấu, giữa cái cao cả và cái thấp hèn. Sống đẹp còn đòi hỏi là sống có văn hoá trên cơ sở phản ánh sâu sắc bản sắc dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hoá nhân loại, biết trân trọng, giữ gìn và phát triển những giá trị cao đẹp của thanh niên Việt Nam.

2.5. Tăng cường công tác truyền thông, giáo dục tinh thần tự học, tự rèn của mỗi thanh niên

- Tăng cường công tác truyền thông và giáo dục để thanh niên hiểu rằng trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, Việt Nam chỉ có thể giữ gìn và phát huy được các giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc khi bản thân mỗi người, trong đó có thanh niên biết tự giác, chủ động và mong muốn gìn giữ những giá trị truyền thống của các thế hệ cha anh đi trước.

- Thu hút thanh niên tham gia vào phong trào thực tiễn, các mô hình “người tốt, việc tốt". Thông qua đó, mỗi cá nhân thanh niên tự hoàn thiện bản thân mình, tự phát triển giá trị của mình.

- Xây dựng cơ chế khen thưởng, động viên đối với những thanh niên học tập, tiếp thu tốt các giá trị truyền thống. Nên đưa việc tiếp thu, học tập, rèn luyện các giá trị văn hóa truyền thống trong bồi dưỡng giá trị của thanh niên thành một trong các tiêu chí để xét học lớp nhận thức về Đảng.

- Từ các hình thức giáo dục, thuyết phục đến những quy định chặt chẽ để khuyến khích thanh niên tích cực học tập, tiếp thu các giá trị đạo đức truyền thống, thanh niên sẽ từ chỗ bắt buộc đến chỗ tự giác, chủ động, thấy cần thiết và mong muốn tiếp thu các giá trị ấy. Khi thanh niên có ý thức tự giác học tập thì những tác động thuận chiều từ bên ngoài sẽ thẩm thấu vào bên trong giá trị của thanh niên hiệu quả, họ sẽ hình thành tình cảm, niềm tin lý tưởng, thái độ và động cơ đúng đắn biến các giá trị mà mình học tập thành hành động cụ thể trong cuộc sống của bản thân họ.

Kết luận

Việc phát triển các giá trị đạo đức của thanh niên trong thời kì hội nhập quốc tế là nhiệm vụ quan trọng trong công tác giáo dục thanh niên, là trách nhiệm của gia đình, nhà trường, xã hội và cả hệ thống chính trị. Những giải pháp đồng bộ trong việc phát triển giá trị của thanh niên phù hợp với từng đối tượng thanh niên như: Đổi mới nội dung, phương thức hoạt động; Tạo dựng môi trường xã hội lành mạnh để tác động tích cực đến việc phát triển giá trị đạo đức của thanh niên Việt Nam; Hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm thay đổi những phong tục tập quán lạc hậu, tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại trong việc phát triển giá trị của thanh niên Việt Nam; Tăng cường công tác truyền thông và giáo dục tinh thần tự giác học tập và rèn luyện của thanh niên trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay sẽ là những giải pháp tổng lực. Thực hiện tốt các giải pháp trên sẽ khắc phục những tác động, những ảnh hưởng tiêu cực, phản giá trị đối với thanh niên Việt Nam, đồng thời đáp ứng được yêu cầu xây dựng con người mới hiện nay.