Đặt vấn đề

Chủ tịch Hồ Chí Minh không chỉ là anh hùng giải phóng dân tộc, danh nhân văn hóa thế giới, Người còn là một nhà báo vĩ đại, khơi nguồn cho dòng báo chí cách mạng Việt Nam. Từ thực tiễn cách mạng và hoạt động báo chí, Người có những tư tưởng, quan điểm toàn diện và sâu sắc về vai trò, tính chất của báo chí trong sự nghiệp cách mạng. Với Người, làm báo là làm cách mạng và người làm báo là chiến sĩ trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tìm hiểu, nghiên cứu những quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh về đạo đức của người làm báo có giá trị lý luận và thực tiễn sâu sắc, góp phần to lớn vào việc định hướng và đào tạo cho các thế hệ nhà báo Việt Nam đủ đức và tài trong bối cảnh đất nước đang bước vào kỷ nguyên mới hiện nay.

1. Một số nội dung cơ bản tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức của người làm báo

Thứ nhất, về lập trường tư tưởng chính trị của người làm báo, người làm báo phải có lập trường chính trị vững vàng, tuyệt đối trung thành với Đảng, với Nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Đây là phẩm chất cao quý nhất của nhà báo cách mạng Việt Nam. Lòng trung thành hướng mọi hoạt động của nhà báo nhằm đảm bảo lợi ích của Đảng, của nhân dân, của chế độ xã hội mà Đảng, nhân dân đã lựa chọn. Hồ Chí Minh yêu cầu người làm báo ''phải cố gắng học tập chính trị, nâng cao tư tưởng, đứng vững trên lập trường giai cấp vô sản...”[1, tr.523]. Từ thực tiễn hoạt động báo chí, Người hiểu rằng, đối tượng phục vụ của báo chí là quần chúng nhân dân lao động; mục đích của báo chí cũng chính là phục vụ quần chúng nhân dân lao động, bên cạnh đó, báo chí còn phục vụ chủ nghĩa xã hội, phục vụ sự nghiệp đấu tranh cách mạng giành độc lập tự do cho dân tộc Việt Nam và nền hoà bình thế giới. Bởi vây, Người khẳng định: “Tất cả những người làm báo (người viết, người in, người sửa bài, người phát hành..) phải có lập trường chính trị vững chắc. Chính trị phải làm chủ. Đường lối chính trị đúng thì những việc khác mới đúng được. Cho nên các báo chí của ta đều phải có đường lối chính trị đúng”[5, tr.166].

Tại Đại hội đại biểu lần thứ III (1962) Hội Nhà báo Việt Nam, Người chỉ rõ: “Nhiệm vụ của báo chí là phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng. Đó là nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn dân ta, cũng là nhiệm vụ của báo chí ta”[tập 10, tr.613].Trước khi cầm bút, mỗi nhà báo phải đặt câu hỏi cho chính mình “Viết cho ai? Viết để làm gì? Viết như thế nào?”[6, tr.465].

Theo Người, người làm báo phải không ngừng nỗ lực học tập, nâng cao trình độ hiểu biết chính trị và trau dồi bản lĩnh nghề nghiệp. Để đáp ứng được yêu cầu đó, người làm báo cần tu dưỡng đạo đức cách mạng, không ngại khó khăn, gian khổ, hy sinh, vì nhân dân phục vụ; kiên định lập trường chính trị, giữ vững quan điểm báo chí cách mạng, thường xuyên tu dưỡng đạo đức nghề nghiệp, vì nhân dân phục vụ “phải biết nhận rõ phải, trái. Giữ vững lập trường tận trung với nước, tận hiếu với dân” [3, tr.354].

Thứ hai, người làm báo phải nêu cao tinh thần trách nhiệm trước Đảng, trước nhân dân, gắn bó với nhân dân, hết lòng phục vụ nhân dân; sáng tạo các tác phẩm báo chí thiết thực; giữ bản sắc văn hóa

Phát huy truyền thống văn hiến ngàn năm của dân tộc, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn đề cao phẩm chất đạo đức của người làm báo, là tinh thần trách nhiệm với Đảng, với nhân dân. Người cho rằng mục đích của báo chí cách mạng là phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân. Tại Đại hội lần thứ III Hội Nhà báo Việt Nam, Bác Hồ đã chỉ rõ “Nhiệm vụ của báo chí là phục vụ nhân dân, phục vụ cách mạng. Đó là nhiệm vụ của toàn Đảng, toàn dân ta, cũng là nhiệm vụ của báo chí ta”[4, tr.613].

Trước quần chúng, phải hết lòng, hết sức phục vụ quần chúng nhân dân, phải yêu kính nhân dân, phải tôn trọng quyền làm chủ của nhân dân; phải nắm vững quan điểm giai cấp, đi đúng đường lối quần chúng, giáo dục và phát động quần chúng tiến hành mọi chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước. Đảng ta là đảng lãnh đạo cách mạng. Báo chí là công cụ lãnh đạo của Đảng, ngoài lợi ích của nhân dân, người làm báo cách mạng không có lợi ích nào khác. Vì vậy, người làm báo phải một lòng, một dạ phục vụ, nâng cao tinh thần trách nhiệm đối với Đảng, nhân dân và xã hội.

Người sớm nhận ra vai trò và tác động to lớn của báo chí trong đấu tranh cách mạng. Người nói: “Kinh nghiệm của tôi là thế này: Mỗi khi viết một bài báo, thì đặt câu hỏi: Viết cho ai xem? Viết để làm gì? Viết thế nào cho phổ thông dễ hiểu, ngắn gọn dễ đọc? Khi viết xong, thì nhờ anh em xem và sửa giùm”[4, tr.615]. Vì vậy, người làm báo cần xác định rõ đối tượng tiếp nhận thông tin trước khi cầm bút viết; nếu đối tượng của tờ báo là đại đa số dân chúng, cán bộ, chiến sỹ thì văn phong báo chí phải “giản đơn, dễ hiểu, phổ thông, hoạt bát”. Theo Bác, ngắn gọn không có nghĩa là cộc lốc mà là gọn gàng, rõ ràng, có nội dung thiết thực. Muốn viết được trong sáng, giản dị, dễ hiểu thì nhà báo phải học cách nói của quần chúng, của bộ đội; phải thực sự học quần chúng. Sự trong sáng, giản dị, dễ hiểu là bắt nguồn từ sự hiểu biết thấu đáo về bản chất của sự vật, từ sự gắn bó với truyền thống dân tộc, quân đội trong cách cảm, nếp nghĩ.

Thứ ba, người làm báo cách mạng phải trung thực, khách quan, bản lĩnh, tôn trọng sự thật, làm tròn nghĩa vụ công dân, làm tốt trách nhiệm xã hội

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh - người khơi nguồn báo chí cách mạng Việt Nam đã từng căn dặn người làm báo: “Quần chúng mong muốn những tác phẩm có nội dung chân thật và phong phú, cho nên người làm báo phải luôn viết rõ sự thật: việc đó ai làm, ở đâu? Ngày, tháng, năm nào... Nếu chưa điều tra, chưa nghiên cứu, chưa biết rõ thì chớ nói, chớ viết”[7, tr.92)].

Theo Người, tính trung thực của nhà báo là một tiêu chuẩn đạo đức vô cùng quan trọng trong hoạt động nghề nghiệp báo chí. Người cũng đòi hỏi người làm báo phải khách quan, không thể viết báo vì mục đích vụ lợi, cá nhân.Người nói: Không biết rõ, hiểu rõ, chớ nói, chớ viết. Khi không có gì cần nói, không có gì cần viết, chớ nói, chớ viết càn” và “chưa điều tra, chưa nghiên cứu, chưa biết rõ, chớ nói, chớ viết. Báo chí phải phản ánh đúng những ý kiến xây dựng của nhân dân; nói lên tâm tư, nguyện vọng, kiến nghị của dân đối với công cuộc xây dựng đất nước.

Hồ Chí Minh cho rằng, trung thực là một tiêu chuẩn đạo đức rất quan trọng của người làm báo, không thể viết báo vì mục đích cá nhân, ích kỷ, vụ lợi. Người làm báo phải phản ánh trung thực, khách quan mọi vấn đề, không tô hồng, không bôi đen hiện thực, phải tôn trọng sự thật.

Thứ tư, người làm báo cách mạng phải trau dồi kiến thức, rèn luyện kỹ năng

Nhà báo Nguyễn Ái Quốc - Hồ Chí Minh là tấm gương về việc tự học tập, rèn luyện của người làm báo. Người đã từng căn dặn: “Người làm báo mà ngừng học lúc nào là coi như đứng lại. Tất cả cán bộ các cấp các ngành đều phải học, nhưng người làm báo càng phải học nhiều hơn, bền hơn, chăm hơn...Có như vậy thì tờ báo mới thành ngọn cờ cách mạng”. Một nhà báo giỏi phải là một nhà báo vừa có đức, vừa có tài, đức là gốc nhưng tài có ý nghĩa quyết định. Đức và tài không tự nhiên mà có, mà là kết quả của sự trau dồi, rèn luyện. Người đặc biệt chú trọng đến động cơ, thái độ học tập. Người yêu cầu người làm báo phải coi việc học tập là nhiệm vụ thường xuyên, nhiệm vụ suốt đời: “Muốn hoàn thành tốt nhiệm vụ ấy thì phải cố gắng học tập chính trị, nâng cao tư tưởng, đứng vững trên lập trường giai cấp vô sản, phải nâng cao trình độ văn hóa, phải đi sâu vào nghiệp vụ của mình”[5, tr.167]. Người nghiêm khắc căn dặn: tất cả những động cơ học tập không đúng đắn phải tẩy trừ cho sạch.

Thứ năm, người làm báo cách mạng nêu cao tinh thần tự phê bình và phê bình, khiêm tốn cầu tiến bộ.

Chủ tịch Hồ Chí Minh thường nhắc nhở cán bộ, nhà báo, phóng viên các báo, đài phải luôn luôn có thái độ cầu thị nghiêm túc, trung thực trong tự phê bình và phê bình. Bác viết: “Dưới chế độ dân chủ, thì mọi người trước hết là mọi cán bộ, đảng viên, mọi cơ quan và đoàn thể cần phải thật thà tự phê bình và hoan nghênh người khác phê bình mình; có như vậy mới tiến bộ được”[1, tr.261]. Làm việc với cán bộ Ban Tuyên huấn Trung ương Đảng (6/1968) về việc xuất bản loại sách người tốt, việc tốt, Người dạy: “... Các chú nhớ ở trang đầu mỗi cuốn sách đều phải ghi một câu: “Hoan nghênh bạn đọc phê bình”. Người căn dặn: “Sẵn đây, nếu các cô, các chú đồng ý, thì Bác xung phong phê bình các báo: - Bài báo thường quá dài… Thường nói một chiều và đôi khi thổi phồng các thành tích, mà ít hoặc không nói đúng mức đến khó khăn và khuyết điểm của ta”[1, tr.306].

2. Một số giải pháp rèn luyện đạo đức người làm báo theo tư tưởng Hồ Chí Minh đáp ứng yêu cầu xây dựng và phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới

Thứ nhất, người làm báo cách mạng không ngừng học tập phong cách, đạo đức làm báo của Chủ tịch Hồ Chí Minh, ra sức tự giáo dục, tự tu dưỡng đạo đức cách mạng.

Đạo đức là mạch nguồn nuôi dưỡng và phát triển con người. Đạo đức cách mạng do đấu tranh, rèn luyện bền bỉ hằng ngày mà củng cố, phát triển. Người làm báo cách mạng phải có quan điểm lập trường vững vàng; phải xây dựng thái độ chính trị đúng đắn; thực hành chuẩn mực đạo đức cơ bản của con người Việt Nam trong kỷ nguyên mới, đó là: trung với nước, hiếu với dân, cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư; yêu thương con người, tinh thần quốc tế trong sáng; học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh.

Người làm báo cách mạng học tập, quán triệt lý luận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, nghiêm túc thực hiện “Quy định đạo đức nghề nghiệp của người làm báo”: Luôn trung thành với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh đạo của Đảng; vì lợi ích của đất nước, vì hạnh phúc của nhân dân; góp phần nâng cao uy tín, vị thế Việt Nam trên trường quốc tế.

Thứ hai, trong kỷ nguyên mới, người làm báo cách mạng luôn kiên định báo chí cách mạng là vũ khí sắc bén của Đảng, tuyên truyền, cổ động, tổ chức tập thể, đưa những quan điểm, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước đến quảng đại quần chúng. Trong kỷ nguyên mới với xu thế toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế, xây dựng đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, sự lãnh đạo của Đảng đối với báo chí vô cùng cần thiết. Với những thông tin có định hướng đúng đắn, thuyết phục, báo chí có khả năng hình thành dư luận xã hội, góp phần tích cực thúc đẩy công cuộc đổi mới hiện nay. Người làm báo cách mạng đưa đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước vào cuộc sống qua những nội dung trọng yếu: i) Báo chí cách mạng phản ánh việc tăng cường xây dựng chỉnh đốn Đảng; ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về chính trị, đạo đức, lối sống, đấu tranh chống hiện tượng "tự diễn biến,tự chuyển hóa".ii) Xây dựng tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.iii) Tạo động lực để nền đẩy mạnh kinh tế phát triển. iiii) Kiên quyết, kiên trì đấu tranh bảo vệ Tổ quốc.iiiii) Phát huy sức mạnh nhân dân, phát huy nhân tố con người trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Trong kỷ nguyên mới, người làm báo cách mạng luôn kiên định lập trường: báo chí cách mạng tiếp tục là vũ khí sắc bén trên mặt trận văn hóa, tư tưởng, giúp nhân dân trong và ngoài nước hiểu rõ về quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, thành tựu của công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế của Việt Nam; đấu tranh, phản bác những thông tin một chiều, xuyên tạc, tăng cường khối đại đoàn kết toàn dân tộc, thu hút sự ủng hộ và thiện cảm của bạn bè thế giới, tạo môi trường hòa bình, ổn định để vững bước cùng dân tộc tiến vào kỷ nguyên mới.

Thứ ba, người làm báo cần xác định đối tượng phục vụ của báo chí cách mạng là quần chúng nhân dân. Hoạt động của báo chí cách mạng phải hướng tới quần chúng nhân dân, lấy quần chúng nhân dân làm trung tâm; viết sao cho quần chúng nhân dân dễ hiểu, dễ đọc và dễ làm theo những việc tốt, xa lánh những cái xấu.

Nhằm đáp ứng yêu cầu của bối cảnh mới, người làm báo cách mạng phải là chiến sĩ trên mặt trận tư tưởng, văn hóa, phản ánh một cách chủ động và chân thực mọi mặt đời sống xã hội, thông tin cập nhật tình hình trong nước và quốc tế. Báo chí cách mạng phải là lực lượng đi đầu, đấu tranh hằng ngày, hằng giờ chống lại âm mưu của các thế lực thù địch, chống lại các khuynh hướng sai trái trên mặt trận văn hóa, tư tưởng. Báo chí cách mạng gắn bó mật thiết với nhân dân. Vì vậy, báo chí cách mạng không chỉ phản ánh xã hội mà còn phải cung cấp những thông tin, luận cứ, định hướng tư tưởng và hoạt động cho người đọc.

Thứ tư, người làm báo trong kỷ nguyên mới cần ý thức sâu sắc báo chí cách mạng có vai trò vô cùng quan trọng trong đấu tranh phản bác các quan điểm sai trái, thù địch. Trong bối cảnh và tình hình mới, các thế lực thù địch lợi dụng một số tờ báo có những thông tin phản động xuyên tạc, nói xấu Đảng, Nhà nước và chế độ ta nhằm thực hiện âm mưu "diễn biến hòa bình". Báo chí cách mạng đã nhanh chóng phát huy ưu thế, thực hiện trọng trách đấu tranh trực diện, không khoan nhượng với những luận điệu sai trái, xuyên tạc, bịa đặt của các thế lực thù địch. Báo chí cách mạng đã trở thành vũ khí sắc bén, đấu tranh, phản bác các quan điểm sai trái thù địch bằng sự tương tác đa chiều. Chúng ta có thể thấy rằng, trên mặt trận đấu tranh chống "diễn biến hòa bình", báo chí cách mạng đã phát huy thế mạnh nổi trội và ngày càng xứng đáng với sự tin cậy của Đảng và nhân dân, làm cho nền tảng báo chí cách mạng ngày càng được củng cố.

Với tinh thần trách nhiệm, nhiệt huyết cách mạng, người làm báo đã đóng góp những tác phẩm đa dạng, giàu sức thuyết phục, báo chí cách mạng truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh - kim chỉ nam của cách mạng Việt Nam; giúp cho toàn xã hội nhận thức đúng để thống nhất tư tưởng, hành động, không có khoảng trống cho những luận điệu xuyên tạc. Những thông tin quan trọng về tình hình thế giới và trong nước được các phương tiện báo chí cung cấp đầy đủ mang tính định hướng dư luận để không có sự hiểu biết sai lệch.

Thứ năm, người làm báo cách mạng là lực lượng đi đầu trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực. Phòng, chống tham nhũng là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, trong đó báo chí cách mạng có vai trò đặc biệt quan trọng. Thông qua các tác phẩm báo chí, trong phạm vi quyền hạn, trách nhiệm của mình triển khai các hoạt động, cách thức, biện pháp góp phần phòng ngừa, giám sát, phát hiện tham nhũng, thông tin về việc xử lý đối với hành vi tham nhũng và khắc phục hậu quả do hành vi tham nhũng gây ra theo quy định của pháp luật. Vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về vai trò báo chí trong đấu tranh phòng chống tham nhũng, thời gia qua báo chí cách mạng đã trở thành một trong những lực lượng lực lượng chống tham nhũng hiệu quả.

Trong những năm qua, đặc biệt là từ Đại hội XII của Đảng đến nay, công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng của Đảng, Nhà nước ta đã được triển khai quyết liệt, bài bản và mang lại hiệu quả rõ rệt, được nhân dân đồng tình, ghi nhận. Báo chí cách mạng Việt Nam đã có những đóng góp không nhỏ vào công tác đấu tranh phòng, chống tham nhũng của Đảng và Nhà nước.

Thứ sáu, người làm báo cách mạng tự trau dồi, nâng cao trình độ lý luận và chuyên môn, năng lực thực tiễn để đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên số, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, học tập chính là một quá trình tiếp thu tri thức. Việc tự học suốt cuộc đời mỗi người là quan trọng, cần thiết và thường xuyên. Đối với người làm báo cách mạng cũng vậy, tự học tập, tự trau dồi chuyên môn là cách tốt nhất để mỗi người làm giàu trí tuệ và nhân cách, để ngày càng tiến bộ…Muốn quá trình học, tự học và học suốt đời được hiệu quả, người làm báo cách mạng hãy tự mình học trong mọi lúc, học ở mọi nơi, học lẫn nhau và nhất là cần phải học ở Nhân dân.

Thực hiện theo tư tưởng của Người, học tập và làm theo Người về việc học, tự học và học tập suốt đời để có đủ kiến thức, tri thức khoa học, nhân cách đạo đức làm báo cách mạng chất lượng, thì mỗi nhà báo cách mạng cần phải quán triệt để thực hiện đúng tinh thần: học thường xuyên, học suốt đời, đóng góp trí tuệ cùng đất đước vững bước vào kỷ nguyên mới.

Thứ bảy, tăng cường giám sát của xã hội đối với đội ngũ nhà báo; sửa đổi bổ sung Luật Báo chí và tăng tính quy định về đạo đức nghề báo.

Cùng với sự quản lý của cơ quan chủ quản thì sự tham gia giám sát của xã hội đối với nhà báo là yếu tố có tác động mạnh mẽ đến đạo đức người làm báo.

Đất nước đang bước vào kỷ nguyên mới đặt ra nhiều vấn đề lớn về kinh tế - xã hội. Báo chí cách mạng không nằm ngoài biến đổi đó trong quá trình hoạt động. Một số vấn đề trong Luật Báo chí không còn phù hợp với tình hình thực tiễn. Vì vậy, việc sửa đổi bổ sung tăng hiệu lực của các văn bản quy định về đạo đức nghề báo là hết sức cần thiết.

Kết luận

Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách báo chí của Hồ Chí Minh, mỗi cán bộ, đảng viên, mỗi nhà báo cần có lập trường kiên định vững vàng trong mọi điều kiện; trước hết là ý thức và bản lĩnh chính trị của người làm báo cách mạng. Đó là ý thức về một lập trường chính trị cách mạng, là thái độ bảo vệ Đảng, Nhà nước, nhân dân và chế độ xã hội chủ nghĩa, chủ động ngăn chặn, làm thất bại mọi âm mưu hoạt động chống phá của các thế lực thù địch trên lĩnh vực chính trị, tư tưởng, văn hóa; kiên quyết chống lại sự phá hoại của các thế lực thù địch, cơ hội chính trị. Đó là cơ sở cốt lõi để mỗi nhà báo báo cách mạng tự mình phấn đấu vượt lên, cống hiến toàn tâm, toàn lực cho sự nghiệp cách mạng. Học tập đạo đức báo chí Hồ Chí Minh, mỗi cán bộ chiến sỹ xung kích trên mặt trận tư tưởng - văn hóa của Đảng, thực hiện tốt trách nhiệm xã hội và nghĩa vụ của người làm báo trong giai đoạn cách mạng mới, xứng đáng với niềm tin cậy của Đảng, của nhân dân.

Tài liệu tham khảo:

[1] Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 5, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.

[2] Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 7, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.

[3] Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 9, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.

[4] Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 10, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.

[5] Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 12, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.

[6] Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 13, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.

[7] Kim Oanh – Thế Lập (1985), Bác Hồ - Nhà báo cách mạng vĩ đại, Nxb. Sự thật, Hà Nội.