Từ khóa: Cán bộ, đảng viên; Đại hội lần thứ XIII của Đảng;
đạo đức cách mạng.
Hội nghị Trung ương 4 Khoá XIII về
xây dựng, chỉnh đốn Đảng. (Ảnh: dangcongsan.vn)
Đặt vấn đề
Xây
dựng Đảng về đạo đức là một trong những yêu
cầu cấp thiết đặt ra hiện nay. Bởi vì, thực hiện xây dựng Đảng về đạo đức có
hiệu quả sẽ góp phần quan trọng khắc phục tình trạng suy thoái về tư tưởng
chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”
trong đội ngũ cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý, người đứng
đầu cơ quan, đơn vị. Nhiệm vụ xây dựng Đảng về đạo đức được xác định ở nhiều
công việc, trong đó có nội dung nghiên cứu, bổ sung, hoàn thiện các chuẩn mực
đạo đức cách mạng phù hợp với điều kiện mới; cụ thể hóa chuẩn mực, giá trị đạo
đức cách mạng để là căn cứ điều chỉnh nhận thức, hành vi, đồng thời, làm cơ sở
cho việc tự soi, tự sửa đối với cán bộ, đảng viên hiện nay.
1. Đạo đức, đạo đức cách mạng
Có nhiều cách tiếp cận, diễn đạt khác nhau về đạo đức,
song, tựu chung lại có thể hiểu đạo đức là hình thái ý thức xã hội đặc biệt,
bao gồm hệ thống quan điểm, nguyên tắc, chuẩn mực điều chỉnh hành vi con người
trong quan hệ với nhau, với xã hội, với môi trường xung quanh; là tiêu chí đánh
giá sự ứng xử của con người trên các mối quan hệ (cá nhân, cộng đồng, xã hội,
tự nhiên).
Như vậy, sự định hình về đạo đức đã chỉ ra một số nội
dung cơ bản sau:
- Phẩm chất cao đẹp, nét đẹp của con người, của cộng đồng
xã hội;
- Những chuẩn mực, quy tắc, điều chỉnh hành vi con người,
cộng đồng tuân theo: Lẽ sống ở đời và làm người, điều tốt- xấu, thiện- ác,
lương tâm, danh dự nhân phẩm...;
- Quy luật vận hành của đạo đức với tư cách là hình thái
ý thức xã hội.
Đạo đức mới - đạo đức xã hội chủ nghĩa là kết quả sự khái
quát hiện thực của cuộc đấu tranh lật đổ chế độ áp bức, bóc lột, xây dựng chế
độ xã hội mới - xã hội chủ nghĩa dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản trên cơ sở liên
minh giai cấp, tầng lớp công nhân - nông dân - trí thức dưới ánh sáng của Chủ
nghĩa Mác - Lênin. Để lãnh đạo cách mạng thành công, đội ngũ cán
bộ, đảng viên cần tuân thủ nghiêm ngặt chuẩn mực đạo đức cách mạng. Trong các
tác phẩm, bài nói, phát biểu của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã hình thành hệ thống
các quan điểm, nguyên tắc, nội dung về đạo đức cách mạng, là cơ sở cho Đảng Cộng
sản Việt Nam kế thừa, tiếp thu xây dựng nền đạo đức xã hội, đặc biệt xây dựng
đạo đức cách mạng của cán bộ đảng viên - lực lượng nòng cốt lãnh đạo, chỉ đạo
thực hiện các nhiệm vụ qua mỗi thời kỳ, nhằm thực hiện thành công xây dựng chủ
nghĩa xã hội ở Việt Nam. Qua bước đầu nghiên cứu di sản của Người, xin khái
quát đạo đức cách mạng với những nguyên tắc, chuẩn mực sau:
- Trung
thành với Đảng và Nhân dân; suốt đời phấn đấu vì mục tiêu của Đảng, của cách
mạng, của Nhân dân. Nội dung này yêu cầu người cán bộ cách mạng phải tuyệt đối
trung thành với Đảng, với Nhân dân không chỉ trong lời nói mà được thể hiện
trong hành động thực tiễn công tác, ra sức làm việc cho Đảng, giữ vững kỷ luật
của Đảng, thực hiện đúng đường lối, chính sách của Đảng.
- Đặt
lợi ích của Đảng và Nhân dân lên trên, lên trước lợi ích riêng của cá nhân, hết
lòng, hết sức phục vụ nhân dân; vì Đảng, vì dân mà đấu tranh quên mình, gương
mẫu trong mọi việc. Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: Đạo đức cách mạng là vô luận
trong hoàn cảnh nào, người đảng viên cũng phải đặt lợi ích của Đảng lên trên
hết. Nếu khi lợi ích của Đảng và lợi ích của cá nhân mâu thuẫn với nhau, thì
lợi ích cá nhân phải tuyệt đối phục tùng lợi ích của Đảng. Người còn nhấn mạnh:
Đạo đức cách mạng là hòa mình với quần chúng thành một khối, tin quần chúng,
lắng nghe ý kiến của quần chúng.
- Ra sức
học tập chủ nghĩa Mác - Lênin, luôn dùng tự phê bình và phê bình để nâng cao tư
tưởng và cải tiến công tác và cùng đồng chí mình tiến bộ. Người giải thích rõ:
Có học tập lý luận Mác - Lênin mới củng cố được đạo đức cách mạng, giữ vững lập
trường, nâng cao sự hiểu biết và trình độ chính trị, mới làm được tốt công tác
Đảng giao phó cho mình. Nội dung này chỉ ra rằng, sự trung thành với lý tưởng
và ra sức làm việc đạt tới mức nêu gương không phải là trung thành, hay ra sức
thực hiện nhiệm vụ một cách mù quáng mà phải dựa trên sự giác ngộ lý luận khoa
học và cách mạng của chủ nghĩa Mác - Lênin; đồng thời, trên cơ sở nhận thức
khoa học, cách mạng đó mới có thể tự phê bình và phê bình, không ngừng sáng
tạo, cải tiến công tác.
- Chuẩn mực, giá trị đạo đức cách mạng: Nhân, nghĩa, trí,
dũng, liêm; cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư. Đây là hệ giá trị, chuẩn
mực cốt lõi, điều chỉnh hành vi của cán bộ, đảng viên; là tiêu chí đánh giá cán
bộ đảng viên thực hiện mục tiêu, lý tưởng của Đảng.
2. Bổ sung chuẩn mực, giá trị đạo đức cách mạng
của cán bộ, đảng viên trong bối cảnh mới theo tinh thần Nghị quyết Đại hội lần
thứ XIII của Đảng
Theo quan điểm của Chủ nghĩa Mác - Lênin, đạo đức là
hình thái ý thức xã hội, vận hành trên cơ sở tồn tại xã hội và logic nội tại
của nó trong mối quan hệ “cái phản ánh” với “cái được phản ánh”. Đạo đức cách
mạng (những nguyên tắc, chuẩn mực mà chúng ta xây dựng, điều chỉnh nhận thức,
hành vi của cán bộ, đảng viên) không nằm ngoài sự vận động theo quy luật, logic
trên. Điều đó có nghĩa, trong bối cảnh, yêu cầu mới, những chuẩn mực, giá trị
của đạo đức cách mạng cần được bổ sung để phù hợp với thời đại, tồn tại xã hội
mới. Nguyên lý này được thể hiện rõ trong Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIII:
“Nghiên cứu, bổ sung, hoàn thiện các chuẩn mực đạo đức cách mạng phù hợp với
điều kiện mới và truyền thống văn hóa tốt đẹp của dân tộc để làm cơ sở cho cán
bộ, đảng viên tự giác tu dưỡng, rèn luyện, tự điều chỉnh hành vi ứng xử trong
công việc hằng ngày”[3, tr. 237].
Để thực hiện tinh thần Đại hội XIII yêu cầu cần thiết
phải tiếp tục nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn nhằm bổ sung chuẩn mực,
giá trị đạo đức cách mạng trong bối cảnh hiện nay. Vậy, bối cảnh hiện nay có
những điểm nào nổi trội và việc bổ sung chuẩn mực, giá trị đạo đức cách mạng
như thế nào?
Văn kiện Đại hội Đảng lần thứ XIII nhận diện, chỉ rõ
bối cảnh thế giới và trong nước tác động tới việc thực hiện mục tiêu của Đảng,
đất nước. Trong khuôn khổ bài viết xin nêu 4 xu hướng có sự tác động không nhỏ
tới yêu cầu bổ sung giá trị, chuẩn mực đạo đức cách mạng cán bộ, đảng viên hiện
nay như sau:
Một là,
cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư phát triển mạnh mẽ, tạo đột phá trên
nhiều lĩnh vực, mang đến cả thời cơ và thách thức đối với chúng ta. Theo phương
pháp luận Macxít, bản chất của các cuộc cách mạng công nghiệp là do sự phát
triển của lực lượng sản xuất, trong đó công cụ lao động luôn có sự biến đổi,
phát triển không ngừng (cơ khí hóa - điện khí hóa - tự động hóa, trí tuệ hóa).
Sự vận động biến đổi sâu sắc công cụ lao động, lực lượng sản xuất kéo theo biến
đổi về quan hệ sản xuất, tạo bước đột phá trong sự phát triển xã hội nói chung. Như thế, với tư cách là lực lượng
lãnh đạo, đội ngũ cán bộ đảng viên không thể thiếu phẩm chất, năng lực về đổi
mới, sáng tạo để có cách nghĩ mới, cách làm mới, tiếp nhận thành quả Cách mạng
công nghiệp lần thứ tư, tổ chức thực hiện đường lối của Đảng đạt mục tiêu, yêu
cầu đã được xác định.
Hai là,
xu thế toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế tiếp tục tiến triển, song, cũng đang bị
đe dọa bởi sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc cực đoan, cạnh tranh chiến lược,
cạnh tranh kinh tế, chiến tranh thương mại diễn ra gay gắt. Đây là những mâu
thuẫn/nan đề của sự vừa hợp tác, vừa đấu tranh, vì lợi ích của mỗi quốc gia,
dân tộc; mặt khác, thế giới hiện nay có nơi, có lúc xuất hiện chủ nghĩa dân tộc
cực đoan, cản trở tiến trình hội nhập, toàn cầu hóa. Để nhận diện, giải quyết
các vấn đề nêu trên khi Việt Nam hội nhập đầy đủ với các định chế của thế giới
và khu vực thì đội ngũ cán bộ, đảng viên không thể không có trí tuệ, bản lĩnh,
dám nghĩ, dám làm, dám đương đầu với khó khăn, thử thách để có quyết sách, hành
động đạt mục tiêu của tổ chức, của Đảng và của dân tộc.
Ba là,
tác động của sự biến đổi khí hậu, thiên tai, dịch bệnh, đặc biệt đại dịch
Covid-19 đã, đang đặt thế giới vào trạng thái bất định, khủng hoảng, chưa có
tiền lệ. Để giải quyết tình trạng bất định này chắc hẳn chúng ta cần đội ngũ
cán bộ bên cạnh có năng lực, phẩm chất trung thành, dấn thân, phục sự thì cần
có tư duy, tầm nhìn, sự linh hoạt, sáng tạo trong phương pháp, cách thức thực
hiện nhiệm vụ mà chưa có trong tiền lệ, song lại phải phù hợp với bối cảnh,
thực tiễn Việt Nam.
Bốn là,
sau hơn 35 năm đổi mới dưới sự lãnh đạo của Đảng, đất nước chưa bao giờ có được
cơ đồ, tiềm lực, vị thế và uy tín quốc tế như hiện nay, song, các nguy cơ,
thách thức gây trở ngại cho sự phát triển mà Đảng chỉ ra vẫn còn tồn tại: Nguy
cơ tụt hậu xa hơn về kinh tế sơ với các nước trong khu vực và thế giới; nguy cơ
“diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch nhằm chống phá Việt Nam, tình
trạng suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống, những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong bộ phận cán
bộ, đảng viên, công chức, viên chức; sự tồn tại và những diễn biến phức tạp của
tệ quan liêu, tham nhũng, lãng phí, tiêu cực... còn là vấn để phức tạp, cần
loại bỏ để trong sạch đội ngũ cán bộ, đảng viên.
Căn cứ tính quy luật vận hành của hình thái ý thức đạo
đức và những yêu cầu bối cảnh, theo chúng tôi việc tiếp cận bổ sung chuẩn mực,
giá trị đạo đức cách mạng ở một số nội dung sau:
Một là,
để thực hiện nhiệm vụ theo mục tiêu, lý tưởng của Đảng, người cán bộ, đảng viên
cần đầy đủ phẩm chất chính trị, phẩm chất đạo đức và năng lực/phẩm chất chuyên
môn. Ba loại phẩm chất này hòa quyện, thống nhất tạo nên năng lực để thực hiện
nhiệm vụ. Nếu thiếu 3 phẩm chất này, người cán bộ sẽ không thực hiện được đầy
đủ bổn phận, nghĩa vụ của mình. Chủ tịch Hồ Chí Minh từng chỉ dẫn xây dựng đội
ngũ cán bộ phải vừa “hồng”, vừa “chuyên”, hay là sự thống nhất đức và tài để
lựa chọn cán bộ. Vì thế, việc xây dựng, bổ sung chuẩn mực, giá trị đạo đức cách
mạng của cán bộ, đảng viên trong bối cảnh mới cần tạo sự thống nhất của 3 phẩm
chất nêu trên.
Hai là,
kế thừa và phát huy tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức cách mạng, gần đây, Đảng đã có nhiều văn bản, nghị quyết, kết
luận nhằm cụ thể hóa, thể chế hóa tư tưởng của Người trong việc quy định phẩm
chất, giá trị về đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên như: Quy định Quy
định số 101-QÐ/TW, ngày 7/6/2012 của Ban Bí thư Trung ương
Đảng “Về trách nhiệm nêu gương của cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo
chủ chốt các cấp”; Quy
định số 08-QĐ/TW, ngày 25/10/2018 của Ban Chấp hành Trung ương về trách nhiệm
nêu gương của cán bộ, đảng viên, trước hết là Uỷ viên Bộ Chính trị, Uỷ viên Ban
Bí thư, Uỷ viên Ban Chấp hành Trung ương; Chỉ
thị số 05-CT/TW, ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị về đẩy mạnh học tập và làm
theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh; Kết luận số 01-KL/TW ngày 18/5/2021 của Bộ Chính trị về tiếp tục thực
hiện Chỉ thị số 05-CT/TW ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị khóa XII "Về đẩy
mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh"; Kết
luận số 14-KL/TW ngày 22/9/2021 của Bộ Chính trị về chủ trương khuyến khích và
bảo vệ cán bộ năng động, sáng tạo vì lợi ích chung... Các quy định đó làm căn
cứ cho việc thể chế hóa thành yêu cầu, tiêu chí về đạo đức mà cán bộ công chức,
viên chức phải tuân theo. Tuy nhiên, trên tinh thần Đại hội lần thứ XIII về xây
dựng Đảng về đạo đức, theo chúng tôi cần tiếp tục tiêu chí hóa chuẩn mực, giá
trị đạo đức cách mạng của cán bộ, đảng viên làm cơ sở cho tự điều chỉnh, tự
soi, tự sửa hành vi ứng xử trong công việc hàng ngày. Bộ tiêu chí nên chăng
tiếp cận hệ chuẩn mực giá trị như: Phẩm chất phụng sự
(phụng sự Đảng, phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân, sự kiên định về mục tiêu,
lý tưởng Đại hội lần thứ XIII của Đảng đề ra); phẩm chất
liêm chính (cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư...); phẩm chất trí tuệ, văn minh (trí, dũng...).
Ba là, cần bổ sung thêm các chuẩn mực,
giá trị mới gắn bối cảnh hiện nay như các giá trị: Đổi mới, sáng tạo; dám nghĩ,
dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đương đầu với khó khăn, thử thách... Bởi vì,
có đổi mới thì mới tiến bộ, mới khắc
phục tình trạng lạc hậu, trì trệ và đáp ứng yêu cầu của sự phát triển. Có sáng
tạo thì mới có ý tưởng mới, cách
tiếp cận mới, cách làm mới để đạt được giá trị mới, phù hợp với yêu cầu, bối
cảnh và điều kiện lịch sử cụ thể.
Kết luận
Để có được đội ngũ cán bộ, đảng viên đáp ứng yêu cầu
nhiệm vụ trong giai đoạn mới thực hiện khát vọng phát tiển đất nước phồn vinh,
hạnh phúc nhất thiết đội ngũ đó phải có được đạo đức cách mạng. Song, trong bối
cảnh mới, đạo đức cách mạng của
đội ngũ này cần được bổ sung giá trị chuẩn mực mới, hoặc bổ sung nội tiêu chí
trong chuẩn mực đạo đạo đức cách mạng. Khi tiếp cận về giá trị đổi mới, sáng
tạo xin khẳng định, Chủ tịch Hồ Chí Minh là
hiện thân của giá trị ấy. Những nội dung về đổi mới, sáng tạo là bộ phận cơ bản cấu thành tư
tưởng của Người. Trong tác phẩm Đường Kách mệnh, Người chỉ ra rằng, cách mạng là phá cái cũ đổi ra cái mới, phá cái xấu
đổi ra cái tốt. Khi đề cập về công cuộc kiến thiết đất nước sau khi cuộc kháng chiến chống
đế quốc Mỹ, cứu nước thắng lợi, Người căn dặn trong Di chúc: “Đây là một cuộc
chiến đấu chống lại những gì đã cũ kỹ, hư hỏng, để tạo ra những cái mới mẻ, tốt
tươi”[7, tr. 617]. Đây chính là tinh thần, phương pháp, giá trị của Chủ tịch
Hồ Chí Minh về đổi mới sáng tạo mà chúng ta tiếp thu, bổ sung gắn thực tiễn bối
cảnh hiện nay.
Tài liệu tham khảo:
[1] Đảng Cộng sản Việt Nam (2016), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII, Văn phòng
Trung ương Đảng, Hà Nội.
[2] Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu
toàn quốc lần thứ XIII, tập I, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà
Nội.
[3] Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu
toàn quốc lần thứ XIII, tập II, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà
Nội.
[4] Học viện Chính trị khu vực I (2020), Vận dụng tư tưởng Hồ Chí
Minh về đạo đức cách mạng vào phòng, chống suy thoái đạo đức của cán bộ, đảng
viên trong công tác xây dựng Đảng hiện nay, Nxb. Chính trị quốc gia
Sự thật, Hà Nội.
[5] Trần Hậu Kiêm (chủ biên - 2017), Giáo trình
đạo đức học, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội.
[6] Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 11, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.
[7] Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 15, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.
[8] Nguyễn Phú Trọng (2022), Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về Chủ nghĩa xã hội và con đường đi
lên Chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà
Nội.