Bắc
Yên là huyện vùng cao nằm ở phía Đông Nam của tỉnh Sơn La. Vị trí địa lý đã tạo
cho huyện Bắc Yên có nhiều cảnh quan thiên nhiên vừa hoang sơ, thơ mộng nhưng
không kém phần hùng vĩ của núi rừng Tây Bắc. Tài nguyên du lịch ở Bắc Yên không
chỉ hấp dẫn vì đa dạng của cảnh quan và sinh thái, mà còn hấp dẫn bởi tính
nguyên khai của thiên nhiên. Các tộc người thiểu số ở Bắc Yên còn lưu giữ được
những giá trị văn hoá truyền thống mang đậm bản sắc tộc người. Chính vì vậy, phát
triển du lịch cộng đồng văn hóa - lịch sử trên địa bàn huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn
La chính là tiềm năng du lịch rất lớn để phát triển bền vững trong thời gian tới,
góp phần giải quyết việc làm, nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho đồng
bào dân tộc thiểu số.
Mùa vàng trên những
thửa ruộng bậc thang tại các xã vùng cao của huyện Bắc Yên (Sơn La). Ảnh: Văn
Ngọc
1. Du lịch
bền vững
Tổ
chức Du lịch thế giới (UNWTO - World Tourism Organization định nghĩa Du lịch bền
vững (Sustainable Tourism) như sau: “Du lịch có tính đến các tác động kinh tế,
xã hội và môi trường hiện tại và tương lai, giải quyết các nhu cầu của du
khách, ngành công nghiệp, môi trường và cộng đồng chủ nhà”.
Tổ
chức Du lịch thế giới (UNWTO) khuyến nghị du lịch bền vững nên:
(1)
Tận dụng tối ưu các nguồn tài nguyên môi trường tạo thành yếu tố chính trong
phát triển du lịch, duy trì các quá trình sinh thái thiết yếu và giúp bảo tồn
di sản thiên nhiên và đa dạng sinh học.
(2)
Tôn trọng tính xác thực văn hóa - xã hội của các cộng đồng chủ nhà, bảo tồn di
sản văn hóa được xây dựng và các giá trị truyền thống của họ, và đóng góp vào sự
hiểu biết và khoan dung liên văn hóa.
(3)
Bảo đảm các hoạt động kinh tế lâu dài, khả thi, mang lại lợi ích kinh tế xã hội
cho tất cả các bên liên quan được phân phối công bằng, bao gồm cơ hội việc làm,
thu nhập ổn định và các dịch vụ xã hội cho cộng đồng chủ nhà và góp phần xóa
đói giảm nghèo.
Phát
triển du lịch bền vững đòi hỏi sự tham gia có hiểu biết của tất cả các bên liên
quan, cũng như sự lãnh đạo chính trị mạnh mẽ để bảo đảm sự tham gia và xây dựng
sự đồng thuận rộng rãi. Đạt được du lịch bền vững là một quá trình liên tục và
nó đòi hỏi phải theo dõi liên tục các tác động, đưa ra các biện pháp phòng ngừa
và/hoặc khắc phục cần thiết bất cứ khi nào cần thiết [4].
Luật
Du lịch Việt Nam (Luật số: 09/2017/QH14), Điều 3, khoản 14 quy định: “Phát triển
du lịch bền vững là sự phát triển du lịch đáp ứng đồng thời các yêu cầu về kinh
tế - xã hội và môi trường, bảo đảm hài hòa lợi ích của các chủ thể tham gia hoạt
động du lịch, không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu về du lịch trong
tương lai”.
Từ
những khái niệm nêu trên, ta có thể hiểu du lịch bền vững là du lịch có sự quan
tâm đến việc bảo tồn các giá trị của tài nguyên du lịch, đồng thời giảm thiểu đến
mức thấp nhất những tác hại xấu đến môi trường, kinh tế, văn hóa - xã hội nhằm
phục vụ nhu cầu hiện tại của du khách và điểm du lịch mà không làm phương hại đến
nhu cầu của tương lai.
Du
lịch bền vững có ba hợp phần chính: Một là, thân thiện với môi trường: giảm thiểu
tác động đến môi trường (động thực vật, các sinh cảnh sống, nguồn lợi sống, sử
dụng năng lượng và ô nhiễm…) và cố gắng có lợi cho môi trường. Hai là, gần gũi
về xã hội và văn hóa: Du lịch bền vững không hại đến cấu trúc xã hội và văn hóa
của cộng đồng nơi nó thực hiện, ngược lại, du lịch bền vững tôn trọng văn hóa
và truyền thống địa phương. Khuyến khích các bên liên quan (các cá nhân, cộng đồng,
nhà cung ứng dịch vụ du lịch, nhà quản lý du lịch, chính quyền địa phương).
Trong các quy hoạch đều được lập kế hoạch, giám sát, giáo dục các bên liên quan
về vai trò của họ. Ba là, sự đóng góp về mặt kinh tế cho cộng đồng và tạo ra những
thu nhập công bằng, ổn định cho cộng đồng địa phương cũng như các bên có liên
quan[7, tr.23- 24].
2. Tiềm
năng phát triển du lịch cộng đồng bền vững về văn hóa - lịch sử ở huyện Bắc
Yên, tỉnh Sơn La
Khung cảnh thiên
nhiên xã Tà Xùa Nguồn
ảnh: https://bacyen.sonla.gov.vn/
Huyện
Bắc Yên được thiên nhiên ưu đãi với khí hậu trong lành, vẻ đẹp hoang sơ, phong
cảnh hữu tình, núi non hùng vỹ. Nơi đây không chỉ có những giá trị về mặt lịch
sử, mà còn lưu giữ những nét văn hóa truyền thống của đồng bào các tộc người
thiểu số ở vùng cao, là những điều kiện thuận lợi phát triển du lịch trải nghiệm,
nghỉ dưỡng.
Các
xã vùng cao như Tà Xùa, Làng Chếu, Xím Vàng, Hang Chú, Háng Đồng... có khí hậu
quanh năm mát mẻ, nhiệt độ trung bình từ 15 - 20oC, từ tháng 10 năm trước đến
tháng 4 năm sau thường có mây mù, mùa đông thường xuất hiện băng giá. Vùng cao
Bắc Yên có thảm thực vật hết sức phong phú, nhiều rừng già, đồi núi, những triền
dốc có độ dốc cao; có nhiều loài thực vật, động vật hoang dã quý hiếm. Khai
thác những tiềm năng đó, nơi đây đang phát triển các loại hình du lịch phượt
trên những cung đường vùng cao Bắc Yên, săn mây ở Tà Xùa và các xã lân cận,
tham quan “Sống lưng khủng long”, những nương chè cổ thụ, rừng cây táo Sơn
Tra...
Các
xã vùng thấp ven sông Đà như: Phiêng Ban, Song Pe, Chiềng Sại, Tạ Khoa, Chim
Vàn, Pắc Ngà... có khí hậu ấm áp, mưa nhiều, có sông Đà chảy qua rất thuận lợi
cho phát triển giao thông đường thủy, đánh bắt và nuôi trồng thủy sản. Ven sông
Đà có nhiều bản làng thuận lợi cho phát triển du lịch cộng đồng, sinh thái gắn
với giao thông đường thủy như bản Ngậm, xã Song Pe; bản Cải B, xã Chim Vàn...
Không
chỉ có “Thiên đường mây Tà Xùa”, “Sống lưng khủng long” (xã Háng Đồng), đồi Pu
Nhi (xã Phiêng Ban), huyện Bắc Yên còn có nhiều địa điểm du lịch hấp dẫn không
thể bỏ qua như ruộng bậc thang (xã Xím Vàng), bãi đá khắc cổ Khe Hổ (xã Hang
Chú), hồ sen (xã Hua Nhàn), hang A Phủ (xã Hồng Ngài)… Các danh lam, thắng cảnh
này đang tạo nên bức tranh đầy màu sắc cho du lịch vùng cao Bắc Yên.
Huyện
Bắc Yên có các tộc người thiểu số như Mông, Thái, Mường, Dao, Tày, Khơ Mú... cư
trú. Mỗi tộc người có nền văn hóa truyền thống đặc sắc và phong phú, con người
hiền hòa, mến khách.
Nhiều
bản làng dân tộc đã bước đầu phát triển mô hình du lịch cộng đồng sinh thái như
bản Hồng Ngài, xã Hồng Ngài (du lịch cộng đồng dân tộc Mông gắn với hang vợ chồng
A Phủ), bản Tà Xùa A, xã Tà Xùa (du lịch cộng đồng dân tộc Mông gắn với du lịch
săn mây Tà Xùa); bản Ngậm, xã Song Pe (du lịch cộng đồng dân tộc Mường gắn với
du lịch đường thủy trên sông Đà)...
Trên
địa bàn huyện Bắc Yên có các di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh
được xếp hạng như Bãi đá khắc cổ Khe Hổ - Hang Chú (di tích cấp quốc gia), Hang
A Phủ thuộc Khu căn cứ kháng chiến 99 (di tích cấp tỉnh).
Đến
Bắc Yên, du khách còn được thưởng thức những món ăn của các tộc người Mông,
Thái, Mường, Dao...; trải nghiệm nghề thủ công truyền thống như nghề rèn, làm
khèn (người Mông), đan lát gùi(người Thái)...; hòa mình vào các lễ hội truyền
thống; Tết Độc lập 02/9; chơi các trò chơi dân gian: ném còn, ném pao, kéo co,
đẩy gậy, dự các lễ hội Xên mường, Xên bản...
Từ
đầu nhiệm kỳ 2015 - 2020, huyện Bắc Yên đã tập trung triển khai, thực hiện các
giải pháp về phát triển du lịch, trong đó, chú trọng công tác quy hoạch, tuyên
truyền, quảng bá và thu hút đầu tư để phát triển du lịch; tăng cường công tác
quản lý nhà nước đối với các hoạt động du lịch, bảo đảm an toàn, trật tự xã hội,
đúng thuần phong mỹ tục, phát huy được những giá trị văn hóa vốn có. Nhờ vậy,
du lịch của huyện đã có những bước phát triển mạnh, khách du lịch tăng qua các
năm; giai đoạn 2015-2020 ước đạt 167.000 lượt người: trong đó, khách quốc tế
1.500 lượt người; tổng doanh thu ước đạt 82,9 tỷ đồng, đồng thời tạo ra nhiều
việc làm mới, đóng góp đáng kể vào sự phát triển kinh tế của huyện[1]. Trong 9 tháng đầu năm 2022, toàn huyện đã tiếp
đón được khoảng 135.004 lượt khách (trong đó có 76 lượt khách quốc tế) bằng
209,9% kế hoạch giao, tổng doanh thu từ các dịch vụ du lịch ước đạt 87,6 tỷ đồng,
bằng 185,6% kế hoạch giao [2].
3. Một
số khuyến nghị về tiêu chí phát triển du lịch cộng đồng bền vững về văn hóa - lịch
sử trên địa bàn huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La
Các đại biểu cắt
băng khánh thành công trình Cẩm nang số giới thiệu du lịch huyện Bắc Yên_ Nguồn ảnh: https://bacyen.sonla.gov.vn/
Để
phát triển du lịch cộng đồng bền vững văn hóa - lịch sử trên địa bàn huyện Bắc
Yên, Hội đồng nhân dân huyện đã ban hành Nghị quyết số 21/NQ-HĐND về Kế hoạch bảo
tồn và phát triển bản sắc văn hóa các dân tộc huyện Bắc Yên giai đoạn
2018-2020, định hướng đến năm 2025; chỉ đạo các cơ quan chuyên môn của huyện tiến
hành lập quy hoạch và cắm mốc giới bảo vệ, xây dựng hạ tầng giao thông; đề nghị
đầu tư trùng tu tôn tạo đối với 2 di tích đã được xếp hạng: Hang A Phủ (xã Hồng
Ngài) và bãi đá cổ Khe hổ (xã Hang Chú); lập hồ sơ khoa học 3 di tích cấp tỉnh
là Khu tranh đấu Tạ Khoa, Khu kháng chiến Chiềng Sại, bàn thờ đá Mùa Chống Lầu,
xã Hang Chú và 2 di tích cấp quốc gia Bến phà Tạ Khoa và đèo Chẹn. Đồng thời,
phối hợp với Bảo tàng tỉnh điều tra, khảo sát trang phục dân tộc, nghề thủ công
truyền thống, công cụ sản xuất sinh hoạt của đồng bào Mông các xã Tà Xùa, Làng
Chếu, Xím Vàng; lập kế hoạch nghiên cứu, khảo sát và triển khai thí điểm mô
hình bản văn hóa du lịch tại xã Tà Xùa gắn với văn hóa dân tộc Mông nhằm bảo tồn,
khai thác các giá trị văn hóa thành sản phẩm du lịch. Các nghề truyền thống
đang được chú trọng phát triển như nghề rèn, làm khèn bè, nấu rượu Hang Chú (của
người Mông); mây tre đan (của người Mường, người Thái)... Chú trọng bảo tồn và
phát triển những điệu múa, nhạc cụ dân tộc; phục dựng và duy trì Lễ hội cầu mùa
của dân tộc Dao, Lễ hội Xên bản của dân tộc Thái... Bên cạnh đó, tăng cường
tuyên truyền, quảng bá xúc tiến du lịch tại một số điểm, phát triển mô hình du
lịch cộng đồng đi kèm các dịch vụ như cung cấp nhà nghỉ cộng đồng homestay...
Để
phát triển du lịch cộng đồng bền vững về văn hóa - lịch sử trên địa bàn huyện Bắc
Yên, cần thực hiện các tiêu chí sau:
Bảng 1:
Một số tiêu chí để phát triển du lịch cộng đồng bền vững về văn hóa lịch sử
trên địa bàn huyện Bắc Yên - Sơn La
Kết luận
Tài
nguyên du lịch của huyện Bắc Yên không chỉ hấp dẫn vì đa dạng của cảnh quan và
sinh thái, mà còn hấp dẫn bởi tính nguyên khai của thiên nhiên. Nhân dân các tộc
người thiểu số ở Bắc Yên còn lưu giữ được những giá trị văn hoá truyền thống
mang đậm bản sắc tộc người. Việc khai thác tiềm năng và phát triển du lịch bền
vững về văn hóa - lịch sử không những giúp huyện Bắc Yên quảng bá hình ảnh một
mảnh đất vùng cao đa dạng về địa hình và sinh thái, mà còn góp phần bảo lưu được
những giá trị văn hóa truyền thống của các tộc người, góp phần phát triển kinh
tế - văn hóa - xã hội dựa trên những tiềm năng và thế mạnh của địa phương.
Tài liệu
tham khảo:
[1] Lê Văn Kỳ (2021), “Huyện Bắc Yên: Những
thành tựu nổi bật trong phát triển kinh tế - xã hội nhiệm kỳ 2015- 202”,
https://consosukien.vn
[2] Phạm Phượng (2022), “Bắc Yên phát triển
du lịch theo hướng xanh và bền vững”, https://bacyen.sonla.gov.vn
[3] Bùi Thị Tám - Mai Lệ Quyên (2012),
“Đánh giá khả năng thu hút du khách của điểm đến Huế”, Tạp chí Khoa học, Đại học
Huế.
[4] UNWTO: “Definition”,
https://sdt.unwto.org
[5] Ủy ban nhân dân huyện Bắc Yên (2019), Cổng
thông tin điện tử Ủy ban nhân dân huyện Bắc Yên - Sơn La, số 362/KH-UBND,
http://bacyen.sonla.gov.vn
[6] Vengesayi, S (2003), “A Conceprual
Model of Tourism Destiantion Competitiveness and Attractiveness”, https://www.researchgate.net
[7] Phan Huy Xu - Võ Văn Thành (2017), “Một
số vấn đề phát triển du lịch bền vững ở Việt Nam”, Tạp chí Khoa học, Đại học
Văn Lang.
[8] http://www.academi.edu