Quốc hội thông qua Luật Thủ đô (sửa đổi) (nguồn vnanet.vn) 

Đặt vấn đề

Thực hiện Nghị quyết 15 – NQ/TW của Bộ Chính trị, ngày 5/5/2022, về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045 và Nghị quyết 06-NQ/TW về quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045. Chính quyền Thủ đô đã có nhiều cố gắng trong việc đổi mới tổ chức và hoạt động chính quyền đô thị của Thủ đô thời gian qua và đã mang lại nhiều thay đổi về tổ chức bộ máy và hoạt động. Trong đó, đáng kể nhất là nỗ lực xây dựng Luật Thủ đô được Quốc hội thông qua tại kỳ họp VII, Quốc hội Khóa XV và có hiệu lực vào ngày 1/1/2025.

1. Điểm mới trong Luật Thủ đô năm 2024 về tổ chức chính quyền đô thị

Theo Nghị quyết 06-NQ/TW về quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, Thủ đô Hà Nội được xác định là "Trung tâm đầu não chính trị - hành chính quốc gia, trung tâm lớn về văn hoá, khoa học, giáo dục, kinh tế và giao dịch quốc tế, một động lực phát triển của vùng Đồng bằng Sông Hồng và cả nước". Nhiều nhiệm vụ, giải pháp đã được xác định. Trong đó, có nhiệm vụ, giải pháp về “Hoàn thiện hệ thống pháp luật về Thủ đô với cơ chế, chính sách phù hợp, đáp ứng yêu cầu phát triển Thủ đô trong giai đoạn mới”[1], Luật Thủ đô năm 2024 đã ban hành, với những “cơ chế, chính sách đặc thù vượt trội cho Thủ đô; xác lập rõ vị trí, vai trò, trách nhiệm và quyền hạn, khai thác hiệu quả tiềm năng, thế mạnh của Hà Nội”. Về xây dựng chính quyền đô thị Thủ đô, Nghị quyết 15-NQ/TW chủ trương: “sớm tổng kết mô hình thí điểm việc thực hiện không tổ chức Hội đồng nhân dân cấp phường trên địa bàn Hà Nội, hoàn thiện tổ chức, bộ máy chính quyền Thủ đô theo hướng tinh gọn, hiện đại, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, liên thông, phù hợp với vai trò, vị trí và yêu cầu phát triển, quản lý Thủ đô trong giai đoạn phát triển mới”. Đồng thời, “tăng cường phân cấp, phân quyền cho Thủ đô trên một số lĩnh vực nhằm tạo sự chủ động, tăng tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, đối ngoại của Thủ đô gắn với cơ chế kiểm soát quyền lực; các chương trình, dự án kết nối liên vùng, liên tỉnh, phục vụ đa mục tiêu, kết nối hạ tầng, phát triển nguồn nhân lực của vùng...”[3].

Luật Thủ đô năm 2024 đã dành một chương riêng về tổ chức chính quyền đô thị. Theo đó, tổ chức bộ máy chính quyền đô thị, được quy định: “Chính quyền địa phương ở thành phố Hà Nội (sau đây gọi là Thành phố), huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc Thành phố, xã, thị trấn là cấp chính quyền địa phương gồm Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân”. Các phường sẽ không tổ chức hội đồng nhân dân (HĐND), nên theo quy định của Hiến pháp năm 2013, phường không còn là một cấp chính quyền địa phương. Chính quyền Thành phố được tự chủ trong sắp xếp các cơ quan chuyên môn thuộc UBND Thành phố “không vượt quá 15% khung số lượng cơ quan chuyên môn do Chính phủ quy định” và UBND huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc Thành phố, “không vượt quá 10% khung số lượng cơ quan chuyên môn do Chính phủ quy định”. Quy định này, nhằm thể chế hóa Nghị quyết 15-NQ/TW về “hoàn thiện tổ chức, bộ máy chính quyền Thủ đô theo hướng tinh gọn, hiện đại, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, liên thông, phù hợp với vai trò, vị trí và yêu cầu phát triển, quản lý Thủ đô trong giai đoạn phát triển mới” và phù hợp với “yêu cầu phân cấp, trao quyền tự chủ mạnh mẽ cho chính quyền các đô thị”[2].

Về nhiệm vụ, quyền hạn của chính quyền đô thị Thủ đô: Nhiều nhiệm vụ, quyền hạn đã được phân cấp, phân quyền cho chính quyền đô thị thủ đô, nhằm tạo sự chủ động, tăng tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm trong thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, đối ngoại của Thủ đô gắn với cơ chế kiểm soát quyền lực. Cụ thể, HĐND thành phố đã được bổ sung 80 nhiệm vụ. Theo Điều 49, Luật Thủ đô năm 2024, Chính phủ có trách nhiệm: ban hành mới hoặc sửa đổi, bổ sung cơ chế, chính sách thuộc thẩm quyền để giải quyết những bất cập phát sinh trong thực tiễn xây dựng, phát triển, quản lý và bảo vệ Thủ đô; xem xét, quyết định việc phân cấp, ủy quyền cho HĐND, UBND TP thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn thuộc phạm vi thẩm quyền của Chính phủ ngoài các nhiệm vụ, quyền hạn quy định tại Luật này; Các bộ, cơ quan ngang bộ cũng rà soát, đẩy mạnh phân cấp, ủy quyền thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn phù hợp với năng lực quản lý của Thành phố;

Các thiết chế thuộc chính quyền đô thị Thủ đô thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn theo cơ chế phân cấp, ủy quyền mạnh mẽ, bảo đảm tính hiệu quả, nhanh nhạy trong giải quyết các công việc của chính quyền thủ đô. Khoản 5, Điều 9 quy định: “Trong thời gian HĐND thành phố không họp, Thường trực HĐND thành phố được quyết định các nội dung sau đây và báo cáo HĐND thành phố tại kỳ họp gần nhất: Biện pháp để giải quyết các công việc đột xuất, khẩn cấp trong phòng, chống, khắc phục hậu quả thiên tai, dịch bệnh, quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội trên địa bàn; Điều chỉnh chủ trương đầu tư trong trường hợp cần thiết đối với các dự án đầu tư công nhóm B, nhóm C quy định tại Luật Đầu tư công”; UBND, chủ tịch UBND thành phố, huyện căn cứ vào yêu cầu công tác, khả năng thực hiện và điều kiện, tình hình cụ thể của địa phương, có thể phân cấp, uỷ quyền cho các cơ quan chuyên môn, uỷ ban nhân dân cấp dưới thực hiện liên tục, thường xuyên một số nhiệm vụ, quyền hạn thuộc thẩm quyền của mình; phân cấp một hoặc một số nhiệm vụ thuộc thẩm quyền của mình cho đơn vị sự nghiệp công thuộc phạm vi quản lý thực hiện, tạo điều kiện cho đơn vị sự nghiệp công chủ động hơn về quản trị tổ chức và cung ứng dịch vụ công.

2. Thực trạng xây dựng chính quyền đô thị Thủ đô tinh gọn, hiện đại, hoạt động hiệu lực, hiệu quả

2.1. Thành tựu

Xuất phát từ nhận thức đúng về ví trí, vai trò của Thủ đô, việc xây dựng chính quyền đô thị Thủ đô tinh gọn, hiện đại, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, trong giai đoạn 2016-2021, chính quyền Thủ đô giảm 1 cơ quan hành chính cấp sở, 2 chi cục, 3 phòng chuyên môn cấp huyện, giảm 65 phòng thuộc sở, giảm 290 đơn vị sự nghiệp công lập, giảm 5 đơn vị hành chính cấp xã [6]. Riêng năm 2023, đã sắp xếp giảm được 6 chi cục thuộc sở; giảm đầu mối bên trong chi cục 52 đơn vị; giảm 16 trạm thuộc đơn vị sự nghiệp công lập; tăng 14 phòng chuyên môn thuộc sở. Đồng thời, TP đã tổ chức sắp xếp lại Trung tâm Phát triển quỹ đất của huyện Sóc Sơn, quận Nam Từ Liêm, Bắc Từ Liêm và hoàn thành thẩm định với 11 sở [6]. Giai đoạn 2023-2025, Hội đồng nhân dân đã thông qua đề án số lượng sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã giảm 61 đơn vị (gồm 46 xã, 5 phường) sau khi sắp xếp [1].

Thực hiện Nghị quyết 15 -NQ/TW, trong năm 2023, Thành phố đã tiến hành rà soát chức năng, nhiệm vụ, cơ cấu tổ chức của các sở, chi cục, đơn vị sự nghiệp công lập trực thuộc; tập trung rà soát đồng bộ các nhiệm vụ giao thoa, chồng chéo nhằm tinh gọn bộ máy và hoạt động có hiệu quả từ Thành phố xuống cấp huyện. Trên cơ sở đó, để khắc phục chồng chéo, đẩy manh tiến độ giải qyết các thủ tục hành chính, UBND TP đã ban hành 21 quyết định ủy quyền theo thẩm quyền đối với thủ trưởng, giám đốc các sở, ban, ngành TP, với 578 thủ tục hành chính đã được ủy quyền trên toàn TP, đạt 94% [6]. Đồng thời, Thành phố đã rà soát và báo cáo Thủ tướng Chính phủ tổng kết mô hình thí điểm thành lập Đội Quản lý trật tự xây dựng đô thị trực thuộc UBND cấp huyện và được phép kéo dài thời gian thực hiện thí điểm.

Ngoài ra, trên cơ sở kết quả đề án 06, Hà Nội là địa phương đi tiên phong trong tiến trình chuyển đổi số, xây dựng thành phố xanh, thông minh, hiện đại, phát triển bao trùm, bền vững “chính quyền số - Chính quyền phục vụ”. Đến nay, Hà Nội đã đạt được nhiều kết quả trong việc hiện đại hóa chính quyền đô thị: lập hồ sơ sức khỏe điện tử, cấp phiếu lý lịch tư pháp trên ứng dụng VNeID, chi trả an sinh xã hội, lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội, khai hóa đơn điện tử đối với hộ kinh doanh. Đồng thời, công bố định hình một số nền tảng ứng dụng của Đề án 06 trên địa bàn Thành phố góp phần tạo môi trường đầu tư kinh doanh thuận lợi, cải thiện các chỉ số cải cách hành chính, sự hài lòng của công dân. Đồng thời, việc thí điểm, bỏ HĐND phường cũng mang lại nhiều thuận lợi trong bảo đảm tính liên thông trong lãnh đạo, chỉ đạo công việc giữa cấp quyền và phường. UBND phường hoạt động theo chế độ thủ trưởng đã nâng cao trách nhiệm cá nhân của chủ tịch UBND phường. Thúc đẩy tiến độ giải quyết các công việc của chủ tịch và UBND phường.

2.2. Hạn chế

Bên cạnh những thành tựu nêu trên, trong quá trình thực hiện xây dựng chính quyền đô thị Thủ đô Hà Nội tinh gọn, hiện đại, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, còn tồn tại một số hạn chế sau: Bộ máy vẫn “cồng kềnh, nhiều tầng nấc, nặng về thủ tục qua các cấp chính quyền quận, huyện, thị xã”; “tổ chức và hoạt động của bộ máy chính quyền Thủ đô chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra ngày càng cao đối với công tác quản lý đô thị đặc biệt, chưa có sự linh hoạt, chưa có cơ chế để tự quyết định, tự chịu trách nhiệm để giải quyết kịp thời những vấn đề đặt ra đối với đô thị” [4]. Chính sách thí điểm bỏ HĐND phường không mang lại hiệu quả đáng kể, khi thay đổi về tổ chức bộ máy của cấp thành phố và cấp quận chưa khắc phục được những hạn chế về tính thông suốt, tính hợp lý để bảo đảm hiệu lực, hiệu quá hoạt động; các quy trình hành chính vẫn phải kéo dài qua các cấp hành chính theo quy định chung;... Hạn chế trên có thể được lý giải bằng nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó, có nguyên nhân về thể chế. Mặc dù, Hà Nội có vị trí quan trọng về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của cả nước, nhưng tổ chức bộ máy của chính quyền thành phố nhìn chung vẫn nằm trong khuôn khổ pháp lý quy định chung cho các địa phương. Chính quyền đô thị Thủ đô chưa được phân cấp, phân quyền đầy đủ để phát huy hết các tiềm năng, lợi thế của địa phương; chưa có đủ quyền tự chủ để tạo ra sự phát triển về các lĩnh vực có tính “tiêu biểu cho cả nước”. Những vấn đề này đã được khắc phục trong Luật Thủ đô năm 2024. Nhưng việc tổ chức thực hiện Luật Thủ đô cũng phát sinh nhiều vấn đề phức tạp chưa có tiền lệ và nguy cơ lạm quyền có thể xảy ra nếu không có cơ chế kiểm soát chặt chẽ. Hiện nay Luật Thủ đô đã thông qua, nhưng nhiều nội dung trong Luật còn đang giao cho Chính phủ, Bộ, Chính quyền Thủ đô quy định. Các quy định này cũng là một phần rất quan trọng của Luật Thủ đô năm 2024.

3. Giải pháp xây dựng chính quyền Thủ đô tinh gọn, hiện đại, hoạt động hiệu lực, hiệu quả

Thứ nhất, nâng cao vai trò lãnh đạo của Đảng; của Mặt trận Tổ quốc thành phố và các tổ chức thành viên trong thực hiện Luật Thủ đô năm 2024, nhằm xây dựng chính quyền đô thị tinh gọn, hợp lý, hiện đại, hoạt động hiệu lưc, hiệu quả.

Xây dựng chính quyền đô thị tinh gọn, hợp lý, hiện đại, hoạt động hiệu lực, hiệu quả là nhiệm vụ chính trị trọng tâm trong đổi mới hệ thống chính trị (HTCT) Thủ đô. Vì vậy, “cơ chế, chính sách đặc thù vượt trội” trong Luật Thủ đô năm 2024 phải được thực hiện đồng bộ với quá trình đổi mới HTCT. Trước hết, là phát huy vai trò lãnh đạo của Đảng, là quyết tâm chính trị của các cấp ủy đảng trong lãnh đạo, chỉ đạo việc thực hiện Nghị quyết 06-NQ/TW và Nghị quyết 15-NQ/TW, lãnh đạo tổ chức thực hiện Luât Thủ đô năm 2024. Làm tốt công tác tư tưởng, công tác cán bộ, tạo sự đồng thuận trong cán bộ, đảng viên và nhân dân trong xây dựng chính quyền đô thị Thủ đô tinh gọn, hợp lý, hiện đại, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Cần có những đổi mới về công tác cán bộ, công tác kiểm tra, giám sát, phát hiện kịp thời những biểu hiện tiêu cực trong công tác cán bộ, công tác thanh tra, kiểm tra và công tác xây dựng chính sách pháp luật. Chính quyền đô thị Thủ đô cần một đội ngũ cán bộ, công chức, nhất là người đứng đầu các cơ quan, tổ chức, đơn vị sự nghiệp công có đủ năng lực, phẩm chất, uy tín ngang tầm nhiệm vụ.

Hà Nội là địa bàn đông dân cư, nơi tập trung của nhiều chuyên gia, nhà khoa học hàng đầu, các doanh nghiệp, các trung tâm nghiên cứu, trường đại học và những người dân yêu Hà Nội. Đây là những nguồn lực quan trọng phải được phát huy trong xây dựng chính quyền đô thị tinh gọn, hợp lý, hiện đại, hoạt động hiệu lực, hiệu quả. Các cấp ủy Đảng cần phải thực hiện tốt Kết luận 62 – KL/TW ngày 8/12/2009 Về tiếp tục đổi mới nội dung, phương thức hoạt động của MTTQ Việt Nam và các đoàn thể chính trị - xã hội. Đổi mới trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo, phát huy vai trò của Mặt trận tổ quốc và các tổ chức thành viên. Đồng thời, Mặt trận và các tổ chức thành viên cần đổi mới mạnh mẽ phương thức hoạt động, khơi dậy khát vọng của nhân dân trong xây dựng Thủ đô; làm tốt công tác giám sát, phản biện xã hội đối với các cấp ủy Đảng và chính quyền Thủ đô. Nhất là giám sát, phản biện trong việc quy định và thực hiện các quy định về phân cấp, ủy quyền của UBND, chủ tịch UBND, các cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính.

Thứ hai, nâng cao năng lực, trách nhiệm của chính quyền đô thị Thủ đô trong xây dựng chính quyền đô thị tinh gọn, hợp lý, hiện đại, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.

Theo quy định của Luật Thủ đô năm 2024, HĐND các cấp có trách nhiệm rất lớn trong quyết định các vấn đề của chính quyền địa phương đô thị. Trong đó, HĐND cũng được tăng cường về tổ chức để thực hiện chức năng, nhiệm vụ được giao. Nhưng để bảo đảm tính hiệu lực, hiệu quả của HĐND các cấp, công tác bầu cử đại biểu HĐND thành phố phải được đổi mới để nâng cao chất lượng đại biểu. Các hoạt động tiếp xúc cử tri phải được tổ chức công khai, rộng rãi hơn; hoàn thiện cơ chế giải quyết hiệu quả các kiến nghị của cử tri và từng bước để nhân dân được trực tiếp tham gia giới thiệu và lựa chọn đại biểu HĐND các cấp. Nâng cao chất lượng giám sát tại kỳ hợp và các đoàn giám sát của HĐND, nhằm kịp thời phát hiện và kiến nghị các cá nhân, tổ chức giải quyết các vấn đề vi phạm quyền và lợi ích của nhân dân ở địa phương.

Đối với UBND các cấp, việc phân cấp, ủy quyền của UBND, chủ tịch UBND các cơ quan chuyên môn, tổ chức hành chính và chủ tịch UBND phường đã được quy định rất mở trong Luật Thủ đô năm 2024, nhằm thông suốt, rút ngắn các quy trình, thủ tục hành chính. Nhưng để việc phân cấp, ủy quyền này được thực hiện tốt, HĐND các cấp cần làm tốt công tác giám sát, hạn chế việc trì hoãn và lạm dụng làm ảnh hưởng đến tính hiệu quả, hiệu lực hoạt động của bộ máy. Đồng thời, chính quyền thành phố cần phát huy tốt cơ chế, chính sách “có tính chất đặc thù, vượt trội” trong tuyển dụng, sử dụng, bổ nhiệm và chế độ, chính sách cho cán bộ, công chức, viên chức trong Luật Thủ đô để xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức của thành phố thực sự có đủ năng lực, phẩm chất và uy tín ngang tầm nhiệm vụ. Đồng thời, nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra kịp thời phát hiện bất cập trong phân cấp, ủy quyền, những vi phạm trong thực hiện và có biện pháp xử lý nghiêm minh.

Thứ ba, thực hiện tốt các cơ chế dân chủ trực tiếp trong xây dựng chính quyền đô thị tinh gọn, hiện đại, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.

Triển khai tổ chức thực hiện Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở một cách thực chất. Phát huy vai trò của các thiết chế tự quản như tổ dân phố, cụm dân trong thực hiện cơ chế “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”; tham gia vào việc phát hiện các hiện tượng vi phạm pháp luật, xây dựng cộng đồng “văn minh, hiện đại”. Qua đó, UBND phường kịp thời nắm bắt tâm tư, nguyện vọng của nhân dân. Tăng cường kiểm tra, thanh tra, giám sát việc thực hiện các cơ chế đối thoại với người đứng đầu, tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Bắt buộc các cơ quan, tổ chức, cá nhân, theo thẩm quyền của mình phải lắng nghe ý kiến của nhân dân, giải quyết kịp thời các kiến nghị, khiếu nại, tố cáo của nhân dân Thủ đô. Xây dựng lòng tin của nhân dân vào cấp ủy, các thiết chế chính quyền đô thị Thủ đô, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên.

Kết luận

Quá trình xây dựng Chính quyền đô thị Thủ đô tinh gọn, hợp lý, hiện đại, hoạt động hiệu lực, hiệu quả cần thực hiện với nhiều giải pháp toàn diện và hiệu quả. Với quyết tâm chính trị cao của cấp ủy và chính quyền, sự đồng thuận cao của nhân dân để đưa Luật Thủ đô năm 2024 vào phát triển, xây dựng Thủ đô trở thành thành thành phố “Văn hiến - Văn minh – Hiện đại”.

Tài liệu tham khảo:

[1] Khánh An (2024), “Hà Nội thông qua đề án sắp xếp đơn vị hành chính cấp huyện, cấp xã”, https://laodong.vn

[2] Bộ Chính trị (2022), Nghị quyết 06 -NQ/TW về quy hoạch, xây dựng, quản lý và phát triển bền vững đô thị Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, Hà Nội.

[3] Bộ Chính trị (2022), Nghị quyết 15 – NQ/TW về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045, Hà Nội.

[4] Bộ Tư pháp (2024), “Dự thảo báo cáo đánh giá tác động của chính sách Luật Thủ đô (sửa đổi)”, https://chinhphu.vn

[5] Quang Hiệp (2022), “Hà Nội sắp xếp tổ chức bộ máy và tinh giản biên chế”, https://www.tapchicongsan.org.vn

[6] Linh Nguyễn (2024), “Hà Nội: Những con số ấn tượng từ cải cách tổ chức bộ máy, công vụ”, https://kinhtedothi.vn