Ảnh Minh họa, Nguồn: Website Bộ Nội vụ, https://www.moha.gov.vn

Trong một thế giới luôn biến động liên tục, nhanh chóng, các tổ chức cần phải có chiến lược để tạo ra năng lực vượt trội, bảo đảm duy trì và phát triển bền vững trong môi trường phức tạp, luôn thay đổi, với các nguồn lực hữu hạn. Để tạo ra một chiến lược thành công, người lãnh đạo cần biết cách tư duy chiến lược. Tư duy chiến lược là một quá trình sáng tạo và đa dạng, thể hiện tầm nhìn của người lãnh đạo, quản lý, đòi hỏi họ phải vượt qua các hoạt động hàng ngày để tập trung vào mục tiêu chiến lược dài hạn của tổ chức. Tư duy chiến lược với tư cách tầm nhìn có chiều sâu, toàn diện và không bị giới hạn bởi lối suy nghĩ theo nhiệm kỳ, siêu hình cũng hết sức cần thiết cho cán bộ lãnh đạo cấp huyện ở Việt Nam, bởi họ là những người góp phần xây dựng quyết sách cả về chính trị, quản lý trong phát triển kinh tế, chính trị, văn hóa - xã hội, quốc phòng, an ninh, đối nội, đối ngoại ở địa phương và cũng đồng thời là người tổ chức thực hiện.

1. Khái niệm tư duy chiến lược

Có rất nhiều cách hiểu và định nghĩa về tư duy chiến lược, có thể nêu một vài cách hiểu trong số đó như:

“Tư duy chiến lược là cách thức, quy trình và năng lực tư duy, nhờ đó có thể xác định được chiến lược phát triển của tổ chức, các điểm mạnh, điểm yếu của tổ chức, các hạn chế gắn với các chức năng của tổ chức, và biết cách liên tục rà soát môi trường để xác định các cơ hội và các nguy cơ cần khắc phục”[2, tr.185-186].

“Tư duy chiến lược là tố chất, năng lực và hoạt động đặc trưng của lãnh đạo, chủ yếu là lãnh đạo cấp cao và trước hết là của người đứng đầu. Đó là tư duy vĩ mô, tổng hợp về tầm nhìn và mục tiêu chiến lược; về vị trí hiện thời còn cách mục tiêu bao xa; về không gian chiến lược và phân tích, so sánh giữa lợi thế và bất lợi; về phương châm và lộ trình chiến lược; về các nguồn lực và kế hoạch thực hiện; về phân công trách nhiệm chỉ huy, chỉ đạo, lãnh đạo; về dự kiến một số tình huống bất trắc và dự phòng các phương án xử lý”[5].

Từ các cách hiểu trên cho thấy tư duy chiến lược là tư duy có tầm bao quát rộng; là tư duy có chiều sâu, không chỉ về các mối liên hệ bên ngoài mà còn quan tâm đến những tương tác giữa các yếu tố nội tại bên trong; là tư duy tập trung vào tầm nhìn dài hạn thay cho cách tư duy theo nhiệm kỳ, cách suy nghĩ vụn vặt, vụ việc hay tìm kiếm những giải pháp mang tính tình thế. Có thể khái quát về các đặc tính của tư duy chiến lược như sau:

- Tư duy chiến lược là cách suy nghĩ rộng và sáng tạo về mục tiêu công việc, giúp nhà lãnh đạo làm rõ mục tiêu của mình, tập trung vào các hệ thống lớn hơn, vào môi trường, các mối quan hệ, các ranh giới, và liên tục nắm bắt các thông tin phản hồi để rà soát lại phương án hoạt động của mình; giúp xác định tầm nhìn của tổ chức, bởi vì tầm nhìn của tổ chức sẽ phản ánh đích cuối cùng - là những gì tổ chức có thể có được và nó sẽ trở thành như thế nào trong tương lai[2, tr.188-189].

- Tư duy chiến lược không chỉ dừng lại ở tầm nhìn và môi trường bên ngoài của tổ chức, mà là cách tư duy sâu về các điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong bối cảnh cụ thể của tổ chức, từ đó có thể xác định rõ các giải pháp để đạt tới tầm nhìn mong muốn, xác định điểm tựa làm đòn bẩy cho sự thay đổi toàn bộ tổ chức.

- Tư duy chiến lược giúp nhà lãnh đạo nhìn thấy mục tiêu phía trước, đồng thời luôn tìm mọi cách để đạt tới mục tiêu đó. Nói cách khác, thực hiện các công việc trong hiện tại là để tạo dựng từng bước cho tương lai mà họ mong muốn. Nhà lãnh đạo có tư duy chiến lược có thể tư duy đồng thời ở hai nơi: nhìn về phía trước để thấy nơi mà tổ chức sẽ đi đến, đồng thời, tập trung vào những gì đang xảy ra xung quanh mình[2, tr.190].

Từ những cách hiểu như vậy, trong phạm vi bài viết, tư duy chiến lược được hiểu là một loại hình tư duy ở cấp độ cao của con người, phản ánh được bản chất, quy luật, xu hướng vận động của hiện thực khách quan, thể hiện tầm nhìn xa trông rộng, có tính sáng tạo, từ đó có thể dự báo, định hướng đúng, dẫn dắt để chủ thể tư duy đạt mục tiêu trong hoạt động nhận thức và hoạt động thực tiễn.

2. Tư duy chiến lược của cán bộ lãnh đạo cấp huyện ở Việt Nam hiện nay

Tư duy, nhất là tư duy của người lãnh đạo, quản lý có nhiều cấp độ khác nhau: tư duy trực tiếp triển khai công việc cụ thể, ngắn hạn, trước mắt; tư duy khái quát, có tầm nhìn xa, hoạch định đường hướng, kế hoạch lâu dài (tư duy chiến lược). Và như vậy, có thể nói người cán bộ lãnh đạo ở cấp độ nào thì cũng cần phải có tư duy chiến lược. Tư duy chiến lược là yêu cầu cần thiết đối với người cán bộ lãnh đạo bởi nó sẽ giúp cho chủ thể có tầm nhìn xa trông rộng, có khả năng dự báo, phát hiện được sớm sự thay đổi của tình hình, kịp thời phát hiện cái mới hợp quy luật hay những diễn biến bất thường trong sự vận động, phát triển đa dạng, phong phú của sự vật, hiện tượng, đặc biệt là những biến động trong đời sống chính trị, kinh tế, xã hội.

Tuy nhiên, tư duy chiến lược đến lượt nó lại cũng có nhiều cấp độ: tư duy chiến lược của cán bộ lãnh đạo, quản lý ở cấp quốc gia, vĩ mô (biểu hiện ra ở chiến lược, cương lĩnh, định hướng trong một thời gian dài, có thể là chủ thuyết phát triển của cả quốc gia, dân tộc). Loại này là phẩm chất, năng lực phải có ở đội ngũ cán bộ lãnh đạo cao cấp, trung ương; tư duy chiến lược của cán bộ lãnh đạo cấp tỉnh phải tương thích với đặc điểm, địa bàn, quy mô cấp tỉnh; bên cạnh đó còn tư duy chiến lược của đội ngũ cán bộ, công chức tham mưu các cấp ở các bộ ban, ngành cũng có những yêu cầu và đặc điểm riêng; tương tự như vậy, tư duy chiến lược của cán bộ lãnh đạo cấp huyện với tư cách tầm nhìn, cách suy nghĩ có chiều sâu, tầm bao quát và lịch sử-cụ thể đối với sự phát triển mọi mặt của địa phương.

Mặc dù có tầm quan trọng như vậy, nhưng trình độ, năng lực tư duy chiến lược và đặc biệt là ý thức về việc trang bị, rèn luyện tư duy chiến lược trong đội ngũ cán bộ lãnh đạo ở Việt Nam hiện nay, nhất là đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp huyện còn một số hạn chế. Những hạn chế đó được bộc lộ ra khi có những quyết sách, quyết định, chủ trương chưa thể hiện được tầm nhìn xa, trông rộng; công tác dự báo, định hướng còn chưa phù hợp với thực tiễn, còn rơi vào tình trạng bị động đối phó. Có thể đề cập một số hạn chế của việc thiếu trang bị, rèn luyện tư duy chiến lược ở cán bộ sau đây:

Một là, tư duy nhiệm kỳ làm giới hạn tầm nhìn của một số người lãnh đạo. Các nhà lãnh đạo được bầu hoặc được bổ nhiệm thường chỉ giới hạn tầm nhìn về mục tiêu của tổ chức trong nhiệm kỳ mà mình phụ trách, coi những gì xa hơn là công việc của người phía sau. Đây là cách nhìn hạn hẹp, làm cho cơ quan nhà nước không thể đổi mới một cách mạnh mẽ trước những đòi hỏi của thực tiễn.

Hai là, một số nhà lãnh đạo bị sa vào những vấn đề cụ thể của tổ chức và tìm cách giải quyết vấn đề trong khuôn khổ các điều kiện hiện tại của tổ chức.

Ba là, một số nhà lãnh đạo chưa quan tâm đúng mức đến các ý kiến phản hồi và đánh giá của bên ngoài (các cơ quan có liên quan, các đối tác, các tổ chức và công dân) đối với tổ chức của mình.

Hiện nay, mới chỉ có chương trình bồi dưỡng tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ cấp chiến lược bao gồm các đồng chí Ủy viên Ban Chấp hành Trung ương Đảng; lãnh đạo chủ chốt các ban, bộ, ngành, đoàn thể, cơ quan Trung ương; lãnh đạo các tỉnh, thành phố, Đảng uỷ trực thuộc Trung ương; lãnh đạo các quân khu, quân chủng, binh chủng; lãnh đạo các tập đoàn, tổng công ty lớn... (đây là những người có trọng trách ở tầm quyết sách cao nhất của quốc gia, thuộc diện quản lý của Bộ Chính trị, Ban Bí thư Trung ương Đảng...), mà chưa có chương trình bồi dưỡng tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp huyện bao gồm: (1) Bí thư, các Phó Bí thư tổ chức đảng cấp huyện (gọi chung là Huyện ủy); các ủy viên Ban chấp hành Huyện ủy; (2) Chủ tịch, các Phó Chủ tịch và các Trưởng ban chuyên trách của Hội đồng nhân dân cấp huyện; (3) Chủ tịch, các Phó Chủ tịch, các ủy viên Ủy ban nhân dân cấp huyện. Các chức danh này không chỉ có nhiệm vụ thực hiện các nhiệm vụ uỷ quyền của chính quyền cấp trên (tỉnh và trung ương) đối với chính quyền cấp dưới (cấp xã, phường, thị trấn), mà còn là những người có trọng trách ở tầm quyết sách của huyện, thuộc diện quản lý của tỉnh/thành phố. Do vậy, tư duy chiến lược cũng có ý nghĩa quan trọng đối với cán bộ lãnh đạo cấp huyện trong quá trình ra quyết sách của họ. Vấn đề đặt ra hiện nay là cần xem xét xây dựng chương trình bồi dưỡng tư duy chiến lược riêng cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp huyện, hoặc phải có các chuyên đề riêng về bồi dưỡng tư duy chiến lược trong các chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán bộ lãnh đạo cấp huyện hiện nay.

3. Tầm quan trọng và yêu cầu đặt ra trong bồi dưỡng tư duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo cấp huyện ở Việt Nam hiện nay

Ông Nguyễn Văn Danh, Bí thư Tỉnh ủy, Chủ tịch Hội đồng nhân dân tỉnh phát biểu tại lễ khai giảng - Ảnh Minh họa: https://tiengiang.gov.vn/

Cán bộ lãnh đạo, quy hoạch lãnh đạo cấp huyện có vai trò hết sức quan trọng trong cả hoạch định, lẫn tổ chức, triển khai thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế, xã hội, văn hóa, chính trị, tại địa bàn cấp huyện. Nhưng hiện nay, đội ngũ này hầu như rất ít được trang bị những kiến thức, kỹ năng tư duy chiến lược cần thiết để thực hiện tốt chức trách, nhiệm vụ của họ trong lãnh đạo, quản lý. Chính vì vậy, việc nghiên cứu về thực trạng bồi dưỡng tư duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo cấp huyện, từ đó điều chỉnh và có những giải pháp cần thiết nâng cao chất lượng bồi dưỡng tư duy chiến lược cho nhóm cán bộ này (về kiến thức, kỹ năng, tầm nhìn, về khả năng thích ứng nhanh với các biến đổi nhanh chóng của thực tiễn) của các cơ quan chủ trì (Tổ chức, Nội vụ) và các trung tâm đào tạo, bồi dưỡng (hệ thống các cơ sở đào tạo của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, Học viện Hành chính quốc gia) là hết sức cần thiết. Điều này, sẽ góp phần giúp đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp huyện có được hình dung tổng thể về “tư duy chiến lược” (về khái niệm, nội dung, các vấn đề cơ bản...); hình thành thói quen và làm quen với việc lập kế hoạch, phát triển “tư duy chiến lược” trong công việc lãnh đạo, chỉ đạo chung cũng như các hoạt động cá nhân nhằm lãnh đạo và thực thi công vụ hiệu lực, hiệu quả; góp phần đổi mới nhận thức về vai trò, tầm quan trọng của bồi dưỡng tư duy chiến lược cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý cấp huyện, cả từ phía các cơ quan lãnh đạo, quản lý, cả từ phía các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng cán bộ đến bản thân cán bộ lãnh đạo, quản lý.

Từ ý nghĩa, tầm quan trọng của tư duy chiến lược và bồi dưỡng tư duy chiến lược đối với cán bộ lãnh đạo; từ thực tế công tác bồi dưỡng tư duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo cấp huyện ở Việt Nam hiện nay, đặc biệt là từ những hạn chế, bất cập và nguyên nhân của công tác này, có thể khái quát một số yêu cầu đang đặt ra hiện nay như sau:

Một là, cần nâng cao hơn nữa nhận thức trong cán bộ lãnh đạo nói chung và cán bộ lãnh đạo cấp huyện nói riêng về tư duy chiến lược và vai trò của tư duy chiến lược trong công tác lãnh đạo, quản lý. Nhất là vai trò của tư duy chiến lược đối với cán bộ lãnh đạo cấp huyện trong công tác lãnh đạo, quản lý ở địa phương trong bối cảnh mới hiện nay.

Hai là, vì tư duy chiến lược cũng rất cần thiết đối với cán bộ lãnh đạo cấp huyện trong quá trình xây dựng quyết sách và triển khai thực hiện của họ, nên cần xem xét xây dựng chương trình bồi dưỡng tư duy chiến lược riêng cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo cấp huyện, hoặc phải có các chuyên đề riêng về bồi dưỡng tư duy chiến lược trong các chương trình đào tạo, bồi dưỡng cho cán bộ lãnh đạo cấp huyện hiện nay.

Ba là, cần cụ thể hoá hơn nữa nội dung bồi dưỡng tư duy chiến lược trong các chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán bộ lãnh đạo quản lý ở nước ta hiện nay, trong đó quy định cụ thể về các yêu cầu, nguyên tắc và quy trình bồi dưỡng tư duy chiến lược trong các chương trình đào tạo bồi dưỡng cán bộ lãnh đạo nói chung và cán bộ lãnh đạo cấp huyện nói riêng. Tuỳ thuộc vào mỗi chương trình đào tạo, bồi dưỡng và mỗi đối tượng cụ thể mà xây dựng các chuyên đề bồi dưỡng tư duy chiến lược riêng (có thể là chuyên đề về kiến thức hoặc là chuyên đề bồi dưỡng ngoại khóa/bổ trợ...) nhằm làm cho cán bộ tham gia bồi dưỡng hiểu đúng khái niệm, vai trò, vị trí của tư duy chiến lược trong công tác lãnh đạo, quản lý và các nội dung, yêu cầu cần thực hiện để có tư duy chiến lược...

Bốn là, mục tiêu, nội dung bồi dưỡng tư duy chiến lược trong các chương trình đào tạo, bồi dưỡng cán bộ lãnh đạo cấp huyện phải phản ánh được tổng thể những vấn đề có tính chiến lược về kinh tế - chính trị - xã hội trong nước và quốc tế, đặc biệt là những vấn đề chiến lược của Đảng và Nhà nước trên các lĩnh vực cơ bản của đời sống xã hội và những vấn đề gắn với chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của địa phương cấp huyện.

Năm là, để nâng cao chất lượng công tác bồi dưỡng tư duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo cấp huyện ở Việt Nam hiện nay, vấn đề đặt ra trong công tác quản lý và triển khai các chương trình bồi dưỡng là phải đổi mới mạnh mẽ công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, đặc biệt là đổi mới về nội dung, phương pháp dạy và học trên nguyên tắc thực sự gắn lý luận với thực tiễn. Cùng với đó, trong công tác tổ chức bồi dưỡng tư duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo quản lý cấp huyện, cần thực hiện nghiêm việc quản lý học viên về thời gian tham gia học tập trên lớp, thời gian tự học và sản phẩm tự học của cá nhân mỗi học viên.

Từ các phân tích trên có thể bước đầu đề xuất một số chuyên đề bồi dưỡng tư duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo cấp huyện ở Việt Nam hiện nay như sau: Tổng quan về tư duy chiến lược của cán bộ lãnh đạo cấp huyện; tư duy chiến lược trong dự báo xu hướng vận động của sự vật; tư duy chiến lược trong quản lý và phát triển nhân sự; tư duy chiến lược trong phát hiện và giải quyết vấn đề; tư duy chiến lược trong lãnh đạo xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương; tư duy chiến lược trong phân tích lợi thế so sánh của địa phương.

Kết luận

Trong hệ thống chính trị Việt Nam, cấp huyện là cấp có vị trí, vai trò rất đặc biệt - là cầu nối giữa cơ quan Đảng, Chính quyền cấp tỉnh với cấp cơ sở - nơi trực tiếp thực hiện các chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước, đồng thời cũng là nơi cung cấp những thực tiễn sinh động để tổng kết, khái quát thành lý luận. Cấp huyện cũng là địa bàn mà ở đó đòi hỏi cán bộ, nhất là cán bộ lãnh đạo vừa phải nắm vững, tuân thủ chủ trương, đường lối chung cũng đồng thời phải có đủ năng lực để có thể vận dụng đường lối, lý luận chung một cách năng động, sáng tạo, chủ động, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội, ổn định chính trị tư tưởng ở địa phương, đưa đất nước hội nhập thành công với khu vực và thế giới. Để đảm đương tốt vai trò đó, mỗi người lãnh đạo, theo vị trí, nhiệm vụ, thẩm quyền của mình cần chủ động rèn luyện, bồi dưỡng, phát triển tư duy chiến lược. Cùng với đó các cơ quan, tổ chức chịu trách nhiệm về đào tạo bồi dưỡng cán bộ cũng cần đổi mới công tác này, trong đó có việc chú trọng xây dựng, đổi mới nội dung, phương pháp, chương trình, tài liệu bồi dưỡng tư duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo cấp huyện.

Tài liệu tham khảo:

[1] Vũ Thị Mỹ Hằng (2021), Nâng cao năng lực tư duy chiến lược của đội ngũ cán bộ lãnh đạo các cấp,https://lyluanchinhtrivatruyenthong.vn

[2] Học viện Hành chính Quốc gia (2018), Tài liệu bồi dưỡng năng lực, kỹ năng lãnh đạo, quản lý cấp Vụ, Nxb. Bách khoa Hà Nội.

[3] Lê Chi Mai (2016), Phát triển tư duy chiến lược của người lãnh đạo trong các cơ quan nhà nước, https://tcnn.vn

[4] Trần Thị Nga (2020), Bồi dưỡng tư duy chiến lược cho cán bộ lãnh đạo, quản lý, https://www.quanlynhanuoc.vn

[5] Nguyễn Viết Thảo (2021), Tầm nhìn và tư duy chiến lược của cán bộ lãnh đạo trước yêu cầu nhiệm vụ mới,http://lyluanchinhtri.vn