75 năm Ngày truyền thống Ban Đối ngoại Trung ương (1/11/1949 - 1/11/2024): Góp phần thúc đẩy quan hệ quốc tế, nâng cao vị thế, uy tín của Việt Nam

Đặt vấn đề

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, đối ngoại có vị trí, vai trò quan trọng trong việc đảm bảo an ninh, thúc đẩy phát triển và nâng cao vị thế đối với mọi quốc gia - dân tộc. Tuy vậy, nếu như các nước lớn thường sử dụng đối ngoại như một công cụ mở rộng ảnh hưởng, duy trì vị thế “lãnh đạo”, dẫn dắt ở khu vực, toàn cầu, thì các nước vừa và nhỏ thường nhấn mạnh mục tiêu duy trì an ninh và phát triển. 

1. Vai trò của đối ngoại trong việc bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa

Bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa là bảo vệ nền độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ Đảng, Nhà nước và Nhân dân trong thời bình, giữ nước từ khi nước chưa nguy; bảo vệ Tổ quốc một cách chủ động. Bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa không phải là nhiệm vụ riêng của một ngành, một lĩnh vực nào mà là nhiệm vụ chung của các cấp, các ngành, trong đó có hoạt động đối ngoại, ngoại giao. Xét trên cả góc độ lý luận, thực tiễn lịch sử đất nước và bối cảnh mới hiện nay thì đối ngoại có vị trí, vai trò lớn trong việc bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa.

Ở góc độ lý luận, có thể thấy đối ngoại có vị trí, vai trò đặc biệt trong việc thực hiện các mục tiêu của quốc gia nói chung, bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa nói riêng. Từ đầu thế kỷ XX, V.I.Lênin đã cho rằng chính sách đối ngoại là cánh tay nối dài của đối nội và không thể tách rời đối ngoại với đối nội. Người khẳng định “Không có tư tưởng nào sai lầm hơn và có hại hơn là tư tưởng tách rời chính sách đối ngoại khỏi chính sách đối nội”[4, tr.422]. Sau khi giành được độc lập, Đảng ta đã xác định: “Sau vấn đề phòng thủ, ngoại giao là một vấn đề cần yếu cho một nước độc lập”[2, tr.290]. Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn coi đối ngoại, ngoại giao (cùng với chính trị, quân sự) là một trong ba mặt trận đấu tranh cơ bản để bảo vệ Tổ quốc. Phát biểu tại Hội nghị đối ngoại toàn quốc ngày 14-12-2021, cố Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng khẳng định: “bất kỳ quốc gia, dân tộc nào trong quá trình hình thành và phát triển của mình đều phải xử lý hai vấn đề cơ bản: đối nội và đối ngoại. Hai vấn đề này có mối quan hệ hữu cơ, biện chứng, tác động qua lại, hỗ trợ lẫn nhau, tạo thế và lực cho nhau”[6, tr.20].

Lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam cho thấy, ông cha ta rất coi trọng ngoại giao phòng ngừa để bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa. Bên cạnh việc chủ động xây dựng lực lượng quân đội, củng cố quốc phòng, an ninh, thì Việt Nam rất chú ý đến quan hệ bang giao, hòa hiếu, hữu nghị với các nước láng giềng. Trong Binh thư yếu lược, Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn nhấn mạnh: “Hòa mục là đạo rất hay trong việc trị nước, hành binh. Hòa ở trong nước thì ít phải dùng binh, hòa ở ngoài biên thì không sợ báo động”[3, tr.47]. Nhà sử học Phan Huy Chú đã đúc kết: “Trong việc trị nước, hòa hiếu với láng giềng là việc lớn”[1, tr.533]. Thực tiễn lịch sử đối ngoại cho thấy các vương triều phong kiến Việt Nam luôn coi trọng bang giao, giữ hòa khí với các nước láng giềng; khiêm nhường với nước lớn phương Bắc, sẵn sàng nhận sắc phong, triều cống, bên trong xưng đế, bên ngoài xưng vương; sau mỗi lần đánh thắng quân xâm lược, vẫn chủ động hòa hiếu với kẻ thù để “dập tắt chiến tranh cho muôn đời”. Nhờ đó, đất nước được hòa bình, ổn định, phát triển.

Hiện nay, cạnh tranh giữa các nước lớn diễn ra gay gắt, tình hình chính trị, an ninh thế giới, khu vực diễn biến phức tạp, khó lường, các vấn đề an ninh truyền thống có xu hướng trỗi dậy. Chiến tranh, xung đột tiếp diễn (nổi bật là xung đột Nga - Ukraine ở châu Âu, Israel - Hamas ở Trung Đông), chạy đua vũ trang ngày càng quyết liệt, nguy cơ chiến tranh hạt nhân chưa bị đẩy lùi... Đồng thời, các vấn đề an ninh phi truyền thống nổi lên: biến đổi khí hậu, tình trạng nước biển dâng, dịch bệnh có nguy cơ đe dọa sự tồn vong của nhiều quốc gia - dân tộc, thậm chí cả nhân loại ở trước mắt cũng như lâu dài (đại dịch COVID-19 gần đây là một ví dụ); vấn đề an ninh mạng đặt ra thách thức đối với tất cả các quốc gia; các cuộc cách mạng sắc màu vẫn tiềm ẩn; các cuộc đảo chính xảy ra ở nhiều nơi; chiến lược “diễn biến hòa bình”, bạo loạn lật đổ vẫn hiện hữu... Thực tế cho thấy, không ít quốc gia đã rơi vào tình cảnh chiến tranh, xung đột, bất ổn vì những hạn chế, sai lầm về đường lối, chiến lược đối ngoại. Thực tiễn cho thấy, các thách thức bên ngoài và các thách thức của thời đại gia tăng, đặt ra yêu cầu cần phát huy hơn nữa vai trò của đối ngoại trong việc bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, vai trò của đối ngoại trong việc bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa được thể hiện trên nhiều khía cạnh. Một là, thông qua hợp tác, đối ngoại có vai trò tạo lập và giữ vững môi trường hòa bình, ổn định ở khu vực, duy trì môi trường an ninh bên ngoài cho đất nước. Hai là, đối ngoại có vai trò huy động các nguồn lực bên ngoài để thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển đất nước, củng cố sức mạnh quốc gia. Ba là, đối ngoại có vai trò giải quyết hiệu quả các thách thức an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống. Bốn là, thông qua đấu tranh, đối ngoại góp phần bảo vệ lợi ích chính đáng của quốc gia - dân tộc. Năm là, đối ngoại cho phép nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế. Tầm quan trọng đó vừa tạo ra cơ sở vừa đặt ra yêu cầu phát huy vai trò của đối ngoại trong việc bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa. 

2. Một số giải pháp phát huy vai trò của đối ngoại trong bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa

Một là, giữ vững đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa dạng hóa, đa phương hóa, hội nhập quốc tế.

Hiện nay, cạnh tranh giữa các nước lớn, đặc biệt là cạnh tranh Mỹ - Trung Quốc diễn ra quyết liệt, toàn diện, trên phạm vi toàn cầu; hai bên đẩy mạnh tập hợp lực lượng thông qua các chiến lược lớn, sáng kiến lớn có tính đối đầu nhau. Sự cạnh tranh đó đẩy các nước vừa và nhỏ vào tình thế phải chọn bên. Việt Nam là quốc gia tầm trung nằm ở trung tâm khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, có vị trí địa chiến lược quan trọng nên được nhiều nước lớn chú ý, lôi kéo. Vì vậy, Việt Nam cần tiếp tục giữ vững đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ. 

Độc lập, tự chủ, đa dạng hóa, đa phương hóa và hội nhập quốc tế không chỉ là nội dung của đường lối đối ngoại mà còn là một giải pháp để bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa, giúp Việt Nam giữ vững quyền tự quyết, không bị lệ thuộc vào bên ngoài. Độc lập, tự chủ, đa dạng hóa, đa phương hóa và hội nhập quốc tế có mối quan hệ biện chứng với nhau, hỗ trợ và thúc đẩy lẫn nhau. Đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ đối ngoại, hội nhập sâu rộng với khu vực, thế giới sẽ giúp Việt Nam không phụ thuộc vào bất kỳ một thị trường, một đối tác nào, qua đó tính độc lập, tự chủ được củng cố.

Hai là, đưa mối quan hệ song phương vào chiều sâu và phát triển ổn định. 

Đối với các quốc gia láng giềng, nhất là các nước có chung đường biên giới (trên bộ, trên biển), cần tăng cường hợp tác toàn diện tất cả các lĩnh vực; quản lý tốt mối quan hệ, không để căng thẳng, mâu thuẫn, tranh chấp leo thang; chủ động giải quyết các vấn đề phát sinh; chú trọng xây dựng các vùng biên giới hòa bình, ổn định, hợp tác, làm nền tảng cho quan hệ song phương, qua đó tạo ra vành đai an ninh bên ngoài cho quốc gia. Đồng thời, cần tăng cường kết nối hạ tầng giao thông, đường sắt, đường bộ để tạo thế đan xen lợi ích vững chắc giữa Việt Nam với các nước láng giềng.

Đối với các nước lớn, cần xử lý khéo léo, hài hòa, tinh tế, thận trọng, không chọn bên mà chọn chính nghĩa, công lý và lẽ phải. Tuyệt đối tránh đối đầu với bất kỳ quốc gia nào. Mặt khác, với vị thế của một quốc gia đang lớn mạnh, được xếp vào nhóm các nước tầm trung, Việt Nam cần đẩy mạnh quan hệ hợp tác với các quốc gia tầm trung có cùng lợi ích, giá trị và chí hướng để tạo lập cục diện mới có lợi cho hòa bình, đồng thời để phân tán rủi ro, giảm thiểu sự phụ thuộc vào các nước lớn. Bên cạnh đó, với vị trí là một quốc gia ven biển, chịu tác động lớn và trực tiếp do biến đổi khí hậu, tình trạng nước biển dâng, nhất là vùng Đồng bằng sông Cửu Long rộng lớn của đất nước. Vì vậy, Việt Nam cần đẩy mạnh hợp tác với các nước có năng lực và giàu kinh nghiệm xử lý, ứng phó với vấn đề này. 

Ba là, phát huy vai trò của ngoại giao đa phương.

Ngoại giao đa phương là một hình thức ngoại giao ngày càng được các nước quan tâm để giải quyết những thách thức của quốc gia, khu vực cũng như toàn cầu. Ngoại giao đa phương được diễn ra công khai, dân chủ, các nước vừa và nhỏ có cơ hội đưa ra tiếng nói của mình, do đó hạn chế sự áp đặt của các nước lớn. Hơn nữa, thông qua ngoại giao đa phương, các nước vừa và nhỏ có cơ hội góp phần vào việc định hình “luật chơi” chung, qua đó góp phần hóa giải các thách thức an ninh và tìm kiếm cơ hội hợp tác mới.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, ngoại giao đa phương ngày càng sôi động, có vị trí, vai trò quan trọng đối với các quốc gia. Để ngoại giao đa phương phát huy vai trò bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa, Việt Nam cần đề cao giá trị của luật pháp quốc tế, chủ động phát huy trí tuệ, sáng kiến để tạo dựng luật chơi công bằng, bình đẳng. Mặt khác, cần chủ động đưa các thách thức an ninh mà Việt Nam phải đối mặt ra các diễn đàn đa phương quốc tế nhằm tìm cách giải quyết, đồng thời để tranh thủ sự ủng hộ của dư luận, bạn bè quốc tế. 

Bốn là, xây dựng nền ngoại giao toàn diện, hiện đại, vững mạnh. 

Tiếp tục đẩy mạnh xây dựng nền ngoại giao toàn diện ở hai khía cạnh cơ bản là toàn diện về chủ thể đối ngoại và toàn diện các lĩnh vực. Ở khía cạnh chủ thể, tiếp tục kết hợp chặt chẽ giữa đối ngoại Đảng, ngoại giao nhà nước và đối ngoại nhân dân từ trung ương đến các địa phương. Ở khía cạnh các lĩnh vực, trên cơ sở nền tảng quan hệ ngoại giao rộng mở, tốt đẹp, cần đẩy mạnh ngoại giao kinh tế, ngoại giao văn hóa, đối ngoại quốc phòng - an ninh để phát huy vai trò, thế mạnh của từng lĩnh vực cũng như sức mạnh cộng hưởng và sức mạnh tổng hợp của các lĩnh vực. Trong bối cảnh an ninh thế giới diễn biến phức tạp, Việt Nam cần đẩy mạnh hợp tác an ninh với các quốc gia để giải quyết những thách thức an ninh truyền thống cũng như an ninh phi truyền thống.

Trong thời đại khoa học - công nghệ phát triển hiện nay, cần quan tâm xây dựng đội ngũ cán bộ làm công tác đối ngoại các cấp có phẩm chất đạo đức tốt, năng lực chuyên môn, nghiệp vụ cao, ngoại ngữ tốt vì “Cán bộ là cái gốc của mọi công việc”[5, tr.309] và “Muôn việc thành công hoặc thất bại, đều do cán bộ tốt hoặc kém”[5, tr.280]. Để phát huy hơn nữa vai trò của đối ngoại, Việt Nam cần có kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng cán bộ đủ năng lực để làm việc tại các tổ chức quốc tế, các cơ quan trọng tài, tư vấn quốc tế để trực tiếp thực hiện nhiệm vụ tư vấn và đấu tranh bảo vệ lợi ích của quốc gia - dân tộc. 

Năm là, nâng cao hiệu quả công tác thông tin đối ngoại.

Để làm tốt công tác thông tin đối ngoại cần tăng cường công tác phối hợp giữa các cơ quan, tổ chức trong hệ thống chính trị, các cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài và các cơ quan báo chí trong thực hiện nhiệm vụ thông tin; xây dựng kênh phát thanh, truyền hình đối ngoại quốc gia bằng tiếng nước ngoài ngang tầm khu vực và thế giới; đổi mới công tác thông tin đối ngoại theo hướng chuyên nghiệp, hiện đại, hiệu quả; quan tâm xây dựng lực lượng phản ứng nhanh trên không gian mạng và truyền thông quốc tế; cần lan toả mạnh mẽ đến cộng đồng quốc tế những truyền thống tốt đẹp của dân tộc, thành tựu của công cuộc đổi mới, tính ưu việt của chế độ, đường lối, chủ trương và chính sách đối ngoại của Đảng và Nhà nước, đồng thời, đẩy mạnh đấu tranh phản bác thông tin sai trái, tiêu cực phương hại đến lợi ích quốc gia - dân tộc.

Sáu là, làm tốt công tác dự báo, tham mưu chiến lược. 

Tình hình thế giới diễn biến nhanh chóng, phức tạp, khó lường, đòi hỏi việc phân tích dự báo cũng phải kịp thời, tương ứng, nhất là những vấn đề mang tính chiến lược. Muốn dự báo chuẩn xác, kịp thời, cần làm tốt công tác nghiên cứu, đánh giá, dự báo chiều hướng vận động của cục diện thế giới, nhất là những biến chuyển sau những biến cố, sự kiện lớn; nắm bắt chiến lược, sự điều chỉnh chính sách đối ngoại của các nước lớn, các nước láng giềng để có đối sách kịp thời, phù hợp, hiệu quả. Các cơ quan tham mưu cần phối hợp chặt chẽ để đánh giá một cách toàn diện, khách quan, nhiều chiều, nhất là trong những vấn đề đối ngoại hệ trọng. Trên cơ sở nghiên cứu, dự báo, chủ động đưa ra đối sách kịp thời, phù hợp hiệu quả, góp phần bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa. 

Việc nắm bắt, dự báo chiến lược tình hình thế giới không hề đơn giản, đòi hỏi các nhà phân tích, dự báo phải có tầm nhìn sâu rộng, năng lực suy luận lôgíc và có sự nhạy cảm, nhạy bén trước các vấn đề đương đại. Do vậy, việc đào tạo, lựa chọn và sử dụng hiệu quả đội ngũ chuyên gia về quan hệ quốc tế là việc làm rất cần thiết, giúp Đảng và Nhà nước nâng cao năng lực dự báo của mình. Đây là quá trình lâu dài, cần có nhiều khâu, nhiều bước sàng lọc, thử thách để lựa chọn được đội ngũ chuyên gia đáp ứng tốt nhu cầu, nhiệm vụ công tác đối ngoại đặt ra hiện nay. 

Bảy là, chủ động, linh hoạt trong đối ngoại.

Hiện nay, chủ động, linh hoạt trong đối ngoại có ý nghĩa quan trọng đối với việc bảo vệ Tổ quốc cả ở trước mắt và lâu dài, đây cũng là một giải pháp để bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa. Việt Nam cần chủ động, linh hoạt trong đối ngoại trên cơ sở giữ vững nguyên tắc độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; linh hoạt điều chỉnh tùy theo từng vấn đề, từng thời điểm và tùy theo đối tượng hay đối tác. Để chủ động, linh hoạt trong đối ngoại cần theo dõi sát diễn biến tình hình khu vực và thế giới; nâng cao tinh thần cảnh giác trước âm mưu, thủ đoạn của các thế lực thù địch, không để đất nước bị động, bất ngờ về chiến lược; khắc phục những biểu hiện chủ quan, mất cảnh giác, nặng về lợi ích kinh tế đơn thuần, trước mắt; biết mình, biết người, biết thời, biết thế; biết tiến, biết thoái, tùy cơ ứng biến theo phương châm “dĩ bất biến, ứng vạn biến”, từ đó có các đối sách phù hợp, hiệu quả.

Kết luận

Đối ngoại có vị trí, vai trò quan trọng trong việc bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa. Điều đó đã được khẳng định rất rõ trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam. Trong bối cảnh hiện nay, để phát huy vai trò của đối ngoại trong việc bảo vệ Tổ quốc từ sớm, từ xa, Việt Nam cần luôn luôn kiên định đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa hình, hữu nghị, hợp tác và phát triển; đa dạng hóa, đa phương hóa; chủ động, tích cực hội nhập quốc tế; làm sâu sắc hơn các quan hệ song phương, phát huy vai trò của ngoại giao đa phương; xây dựng nền ngoại giao toàn diện, hiện đại, vững mạnh; làm tốt công tác nghiên cứu, dự báo chiến lược và chủ động, linh hoạt theo phương châm “dĩ bất biến, ứng vạn biến”. Các giải pháp trên sẽ phát huy những thành tựu đối ngoại đã đạt được, khắc phục hạn chế còn tồn tại, phát huy vai trò của đối ngoại trong bối cảnh mới. Bản chất của các giải pháp đó là sự vận dụng sáng tạo chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về đối ngoại, ngoại giao, truyền thống và kinh nghiệm đối ngoại của dân tộc, thực hiện đường lối đối ngoại, ngoại giao toàn diện, hiện đại, mang đậm bản sắc ngoại giao “cây tre Việt Nam”.

Tài liệu tham khảo:

[1] Phan Huy Chú (2007), Lịch triều Hiến chương loại chí, tập 2 Nxb. Giáo dục, Hà Nôi,

[2] Đảng Cộng sản Việt Nam (2000), Văn kiện Đảng toàn tập, tập 8 Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội.

[3] Trần Hưng Đạo (2002), Binh thư yếu lược, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội.

[4] V.I.Lênin (2005), Toàn tập, tậph 32 Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nôi,.

[5] Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 5 Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội.