Ban Tuyên giáo Trung ương khai trương hệ thống cập nhật lý luận chính trị cho cán bộ, đảng viên trên internet (nguồn: news.vnanet.vn)

Đặt vấn đề

Thống nhất giữa lý luận và thực tiễn là một trong những nguyên tắc giảng dạy lý luận chính trị quan trọng. Đảm bảo sự thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy lý luận chính trị là yêu cầu cấp thiết và là giải pháp hữu hiệu nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị trong thời kỳ mới. Vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy lý luận chính trị không phải là một nội dung mới nhưng là một vấn đề “khó”, cần được thực hiện thường xuyên, kịp thời, gắn liền với từng nội dung bài giảng, từng giờ lên lớp của giảng viên. 

1. Tầm quan trọng của việc vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy lý luận chính trị

Nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn yêu cầu lý luận khoa học phải bắt nguồn từ trong thực tiễn, phản ánh thực tiễn, được kiểm tra bởi thực tiễn và luôn được bổ sung, hoàn thiện, phát triển bằng những kết luận rút ra từ tổng kết thực tiễn. Nếu không gắn với thực tiễn, lý luận đó sẽ là lý luận suông, lý luận thuần túy sách vở, xa rời cuộc sống và dễ trở thành lý luận ảo tưởng, không có căn cứ, giáo điều, kinh viện. V.I.Lênin đã từng viết: “Quan điểm về đời sống, về thực tiễn, phải là quan điểm thứ nhất và cơ bản của lý luận nhận thức”[5, tr.167]. Sự thống nhất biện chứng giữa lý luận và thực tiễn được biểu hiện ở mối quan hệ hài hòa, thống nhất, tác động đến nhau và tạo tiền đề cho nhau để cùng phát triển.

Bản chất của việc vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy lý luận chính trị là việc sử dụng phương pháp giảng dạy hướng vào bồi dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành, gắn lý luận với thực tiễn. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng khẳng định: “Giáo dục phải phục vụ đường lối chính trị của Đảng và Chính phủ, gắn liền với sản xuất và đời sống của nhân dân. Học phải đi đôi với hành, lý luận phải liên hệ với thực tế”[6, tr.647]. Quá trình vận dụng nguyên tắc này là sự huy động, khai thác tối đa vốn kiến thức và kinh nghiệm của người học, tạo cơ hội động viên người học thể hiện quan điểm, chính kiến của mình trước những vấn đề, sự kiện đã và đang diễn ra trong thực tiễn; giúp người học thực hiện có hiệu quả sự phân công, hợp tác trong hoạt động học tập, tăng cường giáo dục chính trị, tư tưởng, củng cố lập trường, kiên định và tin tưởng tuyệt đối vào vai trò lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. 

Vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy lý luận chính trị là yêu cầu thường xuyên, cấp thiết. Điều này xuất phát từ hai căn cứ sau: 

Thứ nhất, vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy lý luận chính trị là quá trình từng bước hiện thực hóa chủ trương đổi mới, nâng cao chất lượng công tác giảng dạy lý luận chính trị. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng nêu rõ: “Đổi mới căn bản nội dung, chương trình, phương pháp giáo dục lý luận chính trị theo hướng khoa học, sáng tạo, hiện đại và gắn lý luận với thực tiễn; đưa việc bồi dưỡng lý luận chính trị, cập nhật kiến thức mới cho cán bộ, đảng viên, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt các cấp đi vào nền nếp, nâng cao chất lượng, hiệu quả và phù hợp với từng đối tượng”[3, tr.235-236]. Nghị quyết số 32-NQ/TW về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng công tác đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị cho cán bộ lãnh đạo, quản lý nhấn mạnh: “Đổi mới phương pháp giảng dạy và học tập theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học, lấy người học làm trung tâm, người học tham gia tích cực vào quá trình đào tạo; giúp học viên tiếp tục tự học, bổ sung, mở rộng và nâng cao kiến thức, rèn luyện về phương pháp tư duy, khả năng vận dụng giải quyết tình huống thực tiễn”[2].

Thứ hai, vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy lý luận chính trị xuất phát từ thực trạng dạy và học lý luận chính trị hiện nay. Trước những biến động nhanh chóng, khó lường của tình hình trong nước, khu vực và thế giới, trước những khó khăn, hạn chế xuất phát từ phía giảng viên và người học, hiệu quả vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong quá trình dạy và học lý luận chính trị vẫn chưa cao. Trên thực tế, phần lớn giảng viên đã chuẩn bị kỹ lưỡng nội dung bài giảng, tích cực đổi mới, sáng tạo trong phương pháp giảng dạy nhằm mang đến những bài giảng chất lượng, dễ hiểu, dễ nhớ, dễ vận dụng đối với người học. Tuy nhiên, việc dạy và học vẫn chủ yếu diễn ra dưới hình thức giảng viên giữ vai trò chủ đạo, người học thụ động và phụ thuộc trong việc tiếp nhận tri thức. 

Trong bối cảnh tình hình kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội trong nước và quốc tế có nhiều biến đổi phức tạp, học tập lý luận chính trị đòi hỏi người học không chỉ hiểu đúng, hiểu rõ kiến thức lý luận chính trị mà còn phải biết phát triển, liên hệ kiến thức lý luận chính trị đó với tình hình thực tiễn. Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nêu rõ: “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học. Học đi đôi với hành; lý luận gắn với thực tiễn”[1]. Để vận dụng có hiệu quả nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy lý luận chính trị, cần quán triệt một số quan điểm cụ thể sau:

Một là,vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn phải phù hợp với mục tiêu, yêu cầu đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị. Trong đó, mục tiêu đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị là trang bị cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý trung, cao cấp của hệ thống chính trị những kiến thức nền tảng về lý luận chính trị, quan điểm, đường lối của Đảng làm cơ sở cho việc củng cố nền tảng tư tưởng, nâng cao tầm nhìn và năng lực tư duy chiến lược, năng lực chuyên môn, hoàn thiện phương pháp, kỹ năng lãnh đạo, quản lý, tu dưỡng, rèn luyện nhân cách của người cán bộ đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ của đất nước.

Hai là, vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn phải phù hợp với đối tượng người học lý luận chính trị. Đối tượng người học lý luận chính trị là những người có kiến thức, kinh nghiệm công tác thực tiễn ở đa dạng các lĩnh vực khác nhau, trong đó có một số người học là những người nghiên cứu chuyên sâu hoặc thực hiện công tác tham mưu, quản lý tại các cơ quan, đơn vị liên quan. Nắm bắt được đối tượng người học, giảng viên cần lựa chọn nội dung giảng dạy với hàm lượng kiến thức và sự liên hệ thực tiễn phù hợp; đồng thời tận dụng các “chuyên gia” để cùng nhau trao đổi, chia sẻ, thảo luận những vấn đề có liên quan đến nội dung bài giảng nhằm học hỏi thêm kiến thức, kinh nghiệm thực tiễn từ người học. 

Ba là,vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn phải tạo được sự chuyển biến căn bản trong đổi mới phương pháp giảng dạy lý luận chính trị.Đổi mới phương pháp giảng dạy lý luận chính trị được xác định theo hướng lấy hoạt động nhận thức của người học làm chủ đạo để tăng cường tính tích cực, sự chủ động tham gia của người học, tạo môi trường để người học tranh luận, nêu chính kiến. Trên cơ sở đó, người học biến kiến thức được học thành niềm tin và làm giàu tri thức cho bản thân, khắc phục tình trạng ghi nhớ và tái hiện kiến thức một cách thụ động. Thông qua đó, người học có thể đối chiếu, vận dụng những kiến thức lý luận vào thực tiễn công tác. Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo khẳng định: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực”[1]. 

2. Một số yêu cầu đối với giảng viên khi vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy lý luận chính trị

Nghị quyết số 29-NQ/TW về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nhấn mạnh: “Nâng cao nhận thức về vai trò quyết định chất lượng giáo dục và đào tạo của đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục”[1]. Trên thực tế, mặc dù không phải là chủ thể duy nhất quyết định sự thành bại của việc vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy lý luận chính trị, nhưng cùng với những định hướng đúng đắn, kịp thời từ phía lãnh đạo các cấp, sự chủ động, hợp tác từ phía người học, giảng viên chính là người đóng vai trò chủ đạo quyết định tính hiệu quả của việc vận dụng này. Một trong những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị mà Nghị quyết số 32-NQ/TW đề cập là: “Xây dựng đội ngũ giảng viên có chất lượng, có kiến thức chuyên sâu và kinh nghiệm hoạt động thực tiễn, có phương pháp giảng dạy phù hợp và tâm huyết với nghề”[2]. Trên cơ sở đó, để có thể vận dụng một cách hiệu quả nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy lý luận chính trị, giảng viên cần chú ý thực hiện một số yêu cầu sau: 

Thứ nhất, giảng viên phải nắm vững kiến thức, có trình độ hiểu biết chuyên sâu về chuyên ngành giảng dạy. 

Trình độ hiểu biết chuyên sâu về chuyên ngành giảng dạy là điều kiện tiên quyết để giảng viên giảng dạy lý luận chính trị có thể vận dụng một cách hiệu quả nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong quá trình giảng dạy. Bởi chỉ với một nền tảng kiến thức vững vàng, giảng viên mới có thể tự tin làm chủ bài giảng của mình. Trong trường hợp người học đặt ra các câu hỏi, đưa ra các tình huống để giảng viên lý giải nhằm củng cố tri thức liên quan đến bài học, giảng viên có kiến thức chuyên sâu về nội dung bài giảng sẽ giải đáp thắc mắc của người học một cách hợp lý, khoa học. Ngoài ra, với nền tảng kiến thức vững vàng, giảng viên cũng sẽ dễ dàng tiếp cận, vận dụng các vấn đề, kinh nghiệm thực tiễn liên quan để minh họa, làm giàu thêm nội dung bài giảng. 

Mặt khác, bên cạnh trình độ chuyên sâu về chuyên ngành giảng dạy, giảng viên giảng dạy lý luận chính trị cũng cần phải nắm vững các nghị quyết, chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước; có sự am hiểu về tình hình kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, an ninh, quốc phòng trong nước và thế giới; thường xuyên trau dồi, cập nhật kiến thức của các ngành khoa học liên quan đến nội dung giảng dạy. Có như vậy, giảng viên mới có thể vận dụng một cách hiệu quả nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn vào hoạt động giảng dạy lý luận chính trị.

Thứ hai, giảng viên phải kết hợp chặt chẽ việc vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn với các phương pháp giảng dạy tích cực. 

Phương pháp giảng dạy tích cực về thực chất là cách thức, phương tiện để giảng viên truyền tải nội dung bài giảng tới người học một cách hiệu quả. Sự hỗ trợ của các phương pháp giảng dạy tích cực sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho giảng viên trong quá trình vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn vào hoạt động giảng dạy. Để vận dụng có hiệu quả nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy lý luận chính trị, giảng viên cần áp dụng một số phương pháp giảng dạy tích cực, như: phương pháp thuyết trình, phương pháp hỏi đáp, phương pháp phỏng vấn nhanh, phương pháp trực quan hóa, phương pháp sàng lọc, phương pháp nêu ý kiến ghi lên bảng, phương pháp tình huống, phương pháp hỏi chuyên gia, phương pháp làm việc nhóm… 

Tùy thuộc vào nội dung bài giảng, đối tượng người học, điều kiện cơ sở vật chất, thời gian giảng dạy, giảng viên có thể kết hợp linh hoạt một số phương pháp giảng dạy tích cực nhằm hỗ trợ cho việc truyền tải nội dung bài giảng, cảm hứng học tập tới người học. Tuy nhiên, giảng viên không nên lạm dụng quá nhiều phương pháp giảng dạy tích cực trong một tiết giảng hoặc trong suốt buổi học. Điều này có thể khiến giảng viên rơi vào tình trạng cháy giáo án hoặc buổi học sẽ trở thành buổi “trình diễn”, “phô trương” phương pháp của giảng viên. 

Thứ ba,giảng viên phải kết hợp chặt chẽ việc vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn với các phương tiện giảng dạy hiện đại. 

Việc sử dụng thành thạo các phương tiện giảng dạy hiện đại sẽ là động lực để giảng viên quan tâm đầu tư thời gian, công sức tìm kiếm số liệu, thông tin, hình ảnh, phim tài liệu... minh họa cho buổi giảng và làm phong phú thêm kiến thức thực tiễn của bản thân.

Thứ tư, giảng viên phải không ngừng nâng cao năng lực nghiên cứu khoa học để phục vụ cho việc vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy lý luận chính trị. 

Bằng việc nghiên cứu khoa học, giảng viên không chỉ nắm chắc các tri thức khoa học mà còn có khả năng tiếp cận thực tiễn, kịp thời phát hiện những vấn đề mới phát sinh trong thực tiễn. Trên cơ sở đó, giảng viên tìm cách lý giải về mặt lý luận, đưa ra những nhận định, phân tích, đánh giá, dự báo khách quan, khoa học và có thể đề xuất những phương án giải quyết kịp thời các vấn đề thực tiễn đặt ra. Thông qua kết quả nghiên cứu khoa học, giảng viên không chỉ củng cố lại trình độ chuyên môn, mà còn cập nhật, làm giàu thêm sự hiểu biết về các tri thức khoa học cũng như “chất liệu” thực tiễn liên quan đến chuyên ngành giảng dạy. Nhờ đó, giảng viên có được nguồn tư liệu phong phú để phục vụ hiệu quả cho việc vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong hoạt động giảng dạy. 

Thứ năm, giảng viên phải thực sự tâm huyết với việc vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy lý luận chính trị. 

Trong mọi lĩnh vực, một người lao động không yêu nghề, không say mê, không sáng tạo thì khó thành công. Trong khi đó, vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy lý luận chính trị là một công việc “khó”. Giảng viên tâm huyết với việc vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy lý luận chính trị được thể hiện trước hết ở sự say mê học tập và nghiên cứu, nâng cao trình độ chuyên môn phù hợp với chuyên ngành giảng dạy, thường xuyên cập nhật tình hình thực tiễn sinh động để làm phong phú, hấp dẫn nội dung bài giảng. Cùng với đó, giảng viên lý luận chính trị phải luôn có ý thức trong việc học tập, nâng cao trình độ lý luận chính trị, kỹ năng giảng dạy và thường xuyên đổi mới phương pháp giảng dạy.

Kết luận 

Với sứ mệnh truyền tải kiến thức nền tảng về lý luận chính trị và quan điểm, đường lối của Đảng làm cơ sở cho việc củng cố lập trường, tư tưởng chính trị, tầm nhìn; nâng cao năng lực, kỹ năng; tu dưỡng, rèn luyện nhân cách của người học, giảng viên cần phải tiếp tục phát huy và nâng cao hiệu quả vận dụng nguyên tắc thống nhất giữa lý luận và thực tiễn trong giảng dạy lý luận chính trị. Có như vậy, hoạt động dạy và học lý luận chính trị mới thật sự phát huy hiệu quả và mang lại những giá trị tích cực cho cả người truyền tải và người tiếp nhận kiến thức lý luận chính trị.

Tài liệu tham khảo:

[1] Ban Chấp hành Trung ương (2013), Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013 Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo,https://tulieuvankien.dangcongsan.vn.

[2] Ban Chấp hành Trung ương (2014), Nghị quyết số 32-NQ/TW ngày 26/5/2014 của Bộ Chính trị về tiếp tục đổi mới, nâng cao chất lượng công tác đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị cho cán bộ lãnh đạo, quản lý, https://tulieuvankien.dangcongsan.vn.

[3] Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, tập II, Nxb. Chính trị quốc gia Sự thật, Hà Nội.

[4] Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh (2021), Tài liệu bồi dưỡng phương pháp giảng dạy lý luận chính trị, tập 1, Nxb. Lý luận chính trị, Hà Nội.

[5] Hồ Chí Minh (2011), Toàn tập, tập 12, Nxb. Chính trị quốc gia – Sự thật, Hà Nội.

[6]V. I. Lênin (2005), Toàn tập, tập 18, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội.